Mówiąc o skutkach cukrzycy, zwykle podkreśla się, że może ona doprowadzić do uszkodzenia, zaburzeń funkcji i niewydolności wielu narządów organizmu. Rzadziej porusza się zagadnienie zaburzeń depresyjnych związanych z tą chorobą. Jaka jest skala tego problemu?

Depresja w przebiegu cukrzycy jest terminem, który bywa używany do opisywania stanów emocjonalnych o różnym nasileniu i czasie trwania: od objawów depresyjnych i krótkotrwałych okresów złego samopoczucia czy obniżonego nastroju, poprzez zespoły o nasileniu subklinicznym, po ciężką kliniczną depresję. Może ona trwać wiele miesięcy. Wystąpienie pojedynczej cechy zespołu depresyjnego nie upoważnia do rozpoznania depresji jako zespołu psychopatologicznego. Należy pamiętać, że czym innym jest smutek, będący normalnym stanem emocjonalnym, przeżywanym na różnych etapach życia przez wszystkich ludzi, a czym innym depresja.

W psychiatrii terminem depresja określa się takie zaburzenia emocji i nastroju, które można uznać za zjawisko chorobowe i wymagające leczenia (tabela). Około 11 proc. chorych na cukrzycę spełnia kryteria rozpoznania dużej depresji, a trzykrotnie więcej doświadcza zaburzeń o charakterze poronnym. Znacznie częściej niż w populacji ogólnej cukrzyca występuje u osób z chorobą afektywną dwubiegunową i schizofrenią, ale zdecydowanie najczęściej cukrzycy towarzyszą zaburzenia depresyjne.

Co jest czynnikiem ryzyka rozwoju depresji u chorych na cukrzycę?

Duże znaczenie ma czynnik psychologiczny, jakim jest przewlekły stres związany z chronicznym i dynamicznym charakterem cukrzycy. Zaburzenia depresyjne mogą być wynikiem psychospołecznej reakcji na pogorszenie codziennego funkcjonowania i perspektywę postępującej niepełnosprawności pacjenta.

Jak rozpoznać depresję u osoby chorej na cukrzycę? Czy współwystępowanie obu chorób sprawia trudności diagnostyczne?

Do trudności diagnostycznych przy rozpoznawaniu zaburzeń depresyjnych w przebiegu cukrzycy może prowadzić zbieżność niektórych objawów obu chorób, takich jak: przewlekłe poczucie zmęczenia, drażliwość, zmiany apetytu, zmiany libido. Przy zbyt niskim stężeniu cukru we krwi może pojawiać się uczucie niepokoju i lęku o różnym charakterze: zespołu lęku uogólnionego lub zespołu lęku panicznego.

W jaki sposób depresja wpływa na przebieg cukrzycy i jej leczenie?

Przewlekłe zaburzenia depresyjne negatywnie wpływają na przebieg cukrzycy i powodują 46-procentowy wzrost ryzyka śmiertelności. Cukrzyca wymaga od pacjentów dużej odpowiedzialności, samokontroli i wyrzeczeń niezbędnych do kontrolowania wagi ciała i do zmniejszenia ryzyka występowania stanów hipo- i hiperglikemii. A depresja często powoduje zaniechania w dbaniu o swoje zdrowie, pogorszenie aktywności fizycznej, wystąpienie złych nawyków dietetycznych i skłonność do nadmiernego stosowania używek. Wyrównanie obniżonego nastroju i poprawa w zakresie innych objawów depresyjnych mogą znacząco polepszyć przestrzeganie przez pacjentów zaleceń lekarskich i ich zdolność do radzenia sobie z cukrzycą. W konsekwencji zmniejsza się ryzyko wystąpienia stanów hipo- i hiperglikemii, rozwinięcia oporności insulinowej oraz powikłań mikro- i makronaczyniowych.

Cukrzyca może przyczynić się do rozwoju depresji. Czy zależność ta działa w drugą stronę?

Cukrzyca typu 2 zwiększa ryzyko następczego występowania depresji nawet o 25 proc. i może istotnie pogorszyć jej przebieg i rokowanie. Wiadomo również, że depresja jest niezależnym czynnikiem ryzyka wystąpienia cukrzycy typu 2.

Mechanizm tego dwukierunkowego związku nie jest dobrze poznany i wymaga dalszych badań. Brane są pod uwagę różne wspólne czynniki etiologiczne, obejmujące: dysregulację autonomiczną (przewaga napięcia układu współczulnego), zmiany zapalne (wzrost stężenia IL-6, TNF-alfa), zmiany strukturalne hipokampów i czynniki genetyczne. Wiadomo, że w depresji dochodzi do zaburzeń regulacji osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, co skutkuje zwiększonym wydzielaniem kortyzolu, hormonu biorącego udział w regulacji stężenia cukru.

Jak przebiega leczenie depresji u osoby chorej na cukrzycę?

Planując farmakoterapię depresji u chorego na cukrzycę, należy ocenić wpływ leków przeciwdepresyjnych, które będą zastosowane, na gospodarkę węglowodanową i na interakcje z innymi przyjmowanymi przez pacjenta lekami. Przed wprowadzeniem leczenia, okresowo w trakcie i po jego zakończeniu warto kontrolować poziom glikemii.

Selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) mogą spowodować znaczące obniżenie poziomu glukozy, natomiast trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) — zwiększać poziom glukozy nawet do 150 proc. Obecnie najczęściej są stosowane leki z grupy SSRI, takie jak sertralina czy escitalopram. Przejawiają one agonistyczny wpływ na receptory serotoninowe, co wiąże się z poprawą insulinowrażliwości.

Warto też wspomnieć o duloksetynie, która obok pregabaliny jest lekiem pierwszego wyboru (standardy NICE, EFNS) w leczeniu bolesnej neuropatii cukrzycowej. Pamiętajmy również o możliwości łączenia kuracji lekiem przeciwdepresyjnym z terapią kognitywno-behawioralnej (ang. Cognitive Behavioral Therapy — CBT).

Jakie leki przeciwdepresyjne nie powinny być stosowane u osób z cukrzycą?

Nie jest rekomendowane stosowanie wspomnianych wcześniej leków z grupy TLPD, które poza innymi, licznymi objawami ubocznymi, zwiększają łaknienie, wzrost spożycia węglowodanów i znaczący przyrost wagi ciała. Niekorzystny profil bezpieczeństwa mają również leki z grupy czteropierścieniowych antagonistów receptorów adrenergicznych — mianseryna i mirtazapina, które są lekami wpływającymi na receptory neuronów serotoninergicznych i noradrenergicznych. Ich wpływ na przyrost masy ciała wiąże się z blokowaniem receptorów H1 oraz 5-HT2c.

Metaanaliza badań oceniających rolę przyczynową leków przeciwdepresyjnych w wywoływaniu cukrzycy typu 2 wykazała, że ryzyko względne wynosi 1,27. Wskaźnik ryzyka wzrasta w grupie leczonej jeden rok lub dłużej. Pacjenci z depresją powinni być monitorowani jako grupa podwyższonego ryzyka rozwoju nietolerancji glukozy i wystąpienia zaburzeń metabolicznych, co może się przyczynić do lepszej, wczesnej wykrywalności cukrzycy typu 2.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Cukrzyca i jej powikłania mogą załamać psychicznie

Cukrzyca zwiększa ryzyko wystąpienia patologii wątrobowych

“Oblicza Medycyny”. Wpływ pandemii na wykrywanie i leczenie cukrzycy typu 2