Radioterapia w raku piersi jest zdecydowanie dominującą metodą leczenia. Szacuje się, że aż 80 proc. chorych na ten nowotwór będzie wymagało radioterapii na jednym z etapów leczenia. Metoda ta znajduje zastosowanie w leczeniu skojarzonym w ramach terapii oszczędzającej gruczoł piersiowy, uzupełniającym po mastektomii, a także paliatywnym w przypadku wystąpienia przerzutów odległych lub wznowy miejscowej/regionalnej. Korzyści płynące z zastosowania tej metody mocno wpływają na końcowe wyniki leczenia onkologicznego w postaci wydłużenia czasu całkowitego przeżycia oraz czasu wolnego od nawrotu choroby nowotworowej. Na czym polega nowe podejście do leczenia chorych na raka piersi i jakie nowoczesne techniki radioterapii są dziś stosowane?

Najnowsze podejście do chorych na raka piersi polega na minimalizowaniu okaleczenia pacjentek. Ma to miejsce w ograniczaniu objętości napromienianych tkanek, w skracaniu czasu przeprowadzenia procedury radioterapii. To wszystko wpływa na istotny wzrost bezpieczeństwa leczenia i jakości życia chorych przy jednoczesnym zmniejszeniu częstości skutków ubocznych.

Jedną z najnowocześniejszych metod walki z nowotworami złośliwymi jest śródoperacyjna radioterapia, tj. zabiegi napromieniania elektronami, realizowane bezpośrednio po usunięciu guza, a więc jeszcze w trakcie samej operacji. Łatwość, szybkość i precyzja, z jakimi akcelerator do radioterapii śródoperacyjnej potrafi dostarczyć wiązkę terapeutyczną w obszar objęty zmianami nowotworowymi, ułatwia specjalistom przeprowadzenie zabiegu, a pacjentom gwarantuje zredukowanie do minimum skutków ubocznych napromieniania. Dzięki nowoczesnemu sprzętowi sam proces napromieniowania trwa około 1 minuty. Radioterapia ta jest skuteczna, bezpieczna i precyzyjna. Stosując tę metodę, leczenie jest skracane o około tydzień, co oznacza możliwość wykonania zabiegu u większej liczby pacjentek.

Oprócz radioterapii śródoperacyjnej, stosowana jest również brachyterapia śródtkankowa HDR, która umożliwia podanie wyższej i tym samym skuteczniejszej dawki promieniowania na lożę, z jednoczesnym zmniejszeniem dawki na zdrowe tkanki sąsiadujące. Najwięcej korzyści, włącznie z przedłużeniem przeżyć odległych, przynosi ona zwłaszcza pacjentkom z młodszych grup wiekowych, u których ryzyko nawrotu jest wyższe. Brachyterapia proponowana jest w różnych stopniach zaawansowania nowotworu i zmniejsza ryzyko wznów. Na 100 pacjentek z grupy niskiego ryzyka jedynie u 2-3 proc. występują wznowy. Leczenie trwa 5 dni, a pacjentka przychodzi do ośrodka tylko na sesję napromieniania. Jest to niezwykle skuteczna i oszczędzająca technika leczenia, a osiągnięty efekt kosmetyczny jest dobry lub bardzo dobry. W radioterapii raka piersi problemem jest ryzyko późnych powikłań popromiennych ze strony serca i płuc. Czy są techniki napromieniowania, które zmniejszają to ryzyko?

Jedną z metod radioterapii pozwalającą na zmniejszenie/zminimalizowanie powikłań kardiologicznych jest napromienianie pacjentek na wstrzymanym wdechu (Deep Inspiration Breath Hold, DIBH). W trakcie głębokiego wdechu zwiększa się objętość płuc, co powoduje zmianę kształtu serca (jego wydłużenie). Zmienia się także jego położenie — serce przesuwa się w dół, poza pole napromieniania. Serce oddala się wtedy od napromienianej piersi, a co za tym idzie, również od obszaru napromienianego. To prowadzi do znacznej redukcji dawki w sercu, a w wielu przypadkach do całkowitego wyłączenia serca z obszaru napromieniania. Zredukowane są także dawki w lewej tętnicy wieńcowej (LTW), kluczowej dla zaopatrywania serca w krew.

Każda pacjentka przechodzi krótkie szkolenie z oddychania, tak aby potrafiła wykonywać je w powtarzalny sposób i utrzymać głęboki wdech na ok. 20 sekund. Następnie przygotowuje się dwa plany leczenia: na głębokim wdechu i standardowy, na swobodnym oddechu. Jeżeli dawki na serce różnią się istotnie na korzyść planu DIBH, wówczas proponujemy pacjentce ten tryb napromieniania.Na świecie obserwuje się dynamiczny rozwój protonoterapii. Czy tę metodę leczenia stosuje się również w przypadku raka piersi?

Protonoterapia, czyli rodzaj radioterapii z zastosowaniem wiązki rozpędzonych protonów jest wykorzystywana w raku piersi. Najczęściej stanowi leczenie uzupełniające po mastektomii lub leczeniu oszczędzającym, zwłaszcza gdy nowotwór zlokalizował się w lewej piersi. Ta technika pozwala w bardzo dużym stopniu zredukować dawkę promieniowania w narządach krytycznych, takich jak serce, płuca czy żebra. W Polsce obecnie działa tylko jeden ośrodek protonoterapii w Bronowicach. To stanowczo za mało biorąc pod uwagę liczbę chorych oraz udowodnione wskazania do tego typu leczenia. Szacuje się, że powinny być w Polsce minimum 3 takie ośrodki. Wielkopolskie Centrum Onkologii jest placówką przygotowaną do realizacji świadczeń z zakresu protonoterapii. Od wielu lat jesteśmy zaangażowani w inicjowanie działań na rzecz zwiększenia dostępności do protonoterapii w Polsce. W ostatnich latach dokonał się ogromny postęp w radioterapii. Jakie są dalsze perspektywy jej rozwoju?

Radioterapia jest dynamicznie rozwijającą się dziedziną medycyny. W ostatnich czasach intensywnie rozwijana jest technologia FLASH, czyli radioterapia z bardzo krótkim czasem napromieniania, liczonym w milisekundach. Prace prowadzone są również w kierunku odkrycia nowych substancji chemicznych, które miałyby pełnić funkcję radiouczulaczy, co pozwoliłoby na zmniejszenie potrzebnej dawki promieniowania. Rozwój radioterapii idzie w stronę miniaturyzacji sprzętu, opracowywania szybszych algorytmów obliczeniowych, lepszych metod obrazowania i śledzenia ruchomości guza nowotworowego podczas seansu radioterapii.