Niedokrwistość z niedoboru żelaza to powszechny problem wśród kobiet

• Zgodnie z badaniami opublikowanymi w 2016 roku częstość występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza u kobiet nieciężarnych w wieku rozrodczym w Europie waha się między 19,8 a 33,6 proc.
• – Przyczyn niedoboru żelaza może być wiele, np. nieodpowiednia dieta, złe wchłanianie czy utrata krwi. W populacji kobiet u podłoża anemii bardzo często leżą przyczyny natury ginekologicznej. Należą do nich głównie obfite lub przedłużające się krwawienia miesiączkowe – tłumaczy prof. Tomasz Paszkowski.
• Przewlekła niedokrwistość może mieć wpływ na wzrost ryzyka wielu groźnych patologii ciąży i porodu, takich jak: poronienie, hipotrofia wewnątrzmaciczna lub wady rozwojowe płodu, poród przedwczesny, krwotok porodowy czy zaburzone gojenie ran poporodowych.
• Pierwszą linią leczenia niedokrwistości z niedoboru żelaza są zwykle doustne preparaty z tym pierwiastkiem. Ich zaletą jest niski koszt terapii i łatwość podania.
• Żelazo dożylne powinno być preferowaną drogą podawania wówczas, kiedy konieczne jest szybkie uzupełnienie niedoboru tego pierwiastka, np. przed planowym zabiegiem operacyjnym, a także w sytuacji, kiedy doustne preparaty są nieskuteczne mimo długotrwałej terapii oraz gdy są one źle tolerowane przez pacjentkę.

Zgodnie z wynikami badań opublikowanymi w 2016 r., częstość występowania niedokrwistości z niedoboru żelaza u kobiet nieciężarnych w wieku rozrodczym w Europie waha się między 19,8 a 33,6 proc. Jakie są najczęstsze przyczyny niedoboru tego pierwiastka u kobiet?

Przyczyn niedoboru żelaza w organizmie może być wiele, np. nieodpowiednia dieta, złe wchłanianie czy utrata krwi. W populacji kobiet u podłoża anemii bardzo często leżą przyczyny natury ginekologicznej. Należą do nich głównie obfite lub przedłużające się krwawienia miesiączkowe. Jest to dość powszechny problem, który może dotykać na różnych etapach życia nawet ponad 20 proc. kobiet. Wśród przyczyn niedokrwistości w tej populacji należy wymienić m.in. mięśniaki macicy, czyli najczęstsze guzy łagodne u kobiet, a jednocześnie najczęstsze wskazanie do operacji ginekologicznych, a także polipy endometrialne i inne formy patologicznych rozrostów śluzówki jamy macicy, włącznie z rakiem endometrium.

Należy też pamiętać o czynnikach endokrynnych, a więc różnego rodzaju dysfunkcjach hormonalnych, które mogą powodować obfite krwawienia z macicy. Ważna jest przy tym diagnostyka różnicowa, dzięki której możemy rozgraniczyć patologie o podłożu organicznym i funkcjonalnym. Leczenie tych stanów zależy od rozpoznania, a spektrum działań terapeutycznych jest bardzo szerokie, począwszy od farmakoterapii hormonalnej, poprzez zabiegi małoinwazyjne (np. embolizację tętnic macicznych), skończywszy na dużych zabiegach chirurgicznych (np. histerektomii).

Opracowania WHO wskazują, że u ok. 40 proc. ciężarnych na całym świecie rozpoznaje się niedokrwistość. Dlaczego ryzyko anemii wzrasta w czasie ciąży?

Rzeczywiście, niedokrwistość jest dużym problemem położniczym. Bardzo ważne jest przy tym określenie przyczyny i rodzaju anemii przy użyciu markerów laboratoryjnych. W tej grupie kobiet dominuje niedokrwistość z niedoboru żelaza (sideropeniczna), ale może wynikać ona również z niedoboru witaminy B12 lub folianów czy rzadszych zjawisk, takich jak np. hemoglobinopatia. Z tego względu samo oznaczanie stężenia żelaza w surowicy ma często ograniczoną wartość diagnostyczną. We współczesnych algorytmach postępowania niezwykle istotnym elementem jest oznaczanie stężenia ferrytyny, od którego powinna zaczynać się diagnostyka różnicowa. Dalsze postępowanie zależy od tego, z jakim rodzajem niedokrwistości mamy do czynienia, od stopnia jej nasilenia, a także od tego, w którym tygodniu ciąży jest pacjentka.

Czym grozi nieleczona niedokrwistość w czasie ciąży?

Przewlekła niedokrwistość może mieć wpływ na wzrost ryzyka wielu groźnych patologii ciąży i porodu, takich jak: poronienie, hipotrofia wewnątrzmaciczna lub wady rozwojowe płodu, poród przedwczesny, krwotok porodowy czy zaburzone gojenie ran poporodowych.

Jakie są zalecenia terapeutyczne w przypadku niedokrwistości z niedoboru żelaza?

Pierwszą linią leczenia są zwykle doustne preparaty z żelazem. Ich zaletą jest niski koszt terapii i łatwość podania. W światowych wytycznych preferowane jest żelazo dwuwartościowe. Istotna jest przy tym dawka i częstotliwość podawania, a także czas trwania terapii. W celu uzupełnienia niedoborów żelaza drogą doustną nie może on być krótszy niż 3-6 miesięcy. Należy przy tym pamiętać, że ok. 40 proc. kobiet przyjmujących żelazo doustnie przerywa terapię z powodu objawów niepożądanych, głównie ze strony układu pokarmowego.

W jakich sytuacjach klinicznych preferowaną drogą podania żelaza powinna być droga dożylna?

Przede wszystkim wówczas, gdy konieczne jest szybkie uzupełnienie niedoboru żelaza, np. przed planowym zabiegiem chirurgicznym. Operowanie pacjentki z niedokrwistością podnosi bowiem znacząco ryzyko wielu groźnych powikłań okołooperacyjnych, a także wydłuża czas hospitalizacji. Poza tym należy rozważyć podawanie dożylne żelaza zawsze w sytuacji, gdy doustne preparaty są nieskuteczne, mimo długotrwałej terapii, oraz gdy są one źle tolerowane przez pacjentkę. Oczywiście, zdarzają się też stosunkowo rzadkie sytuacje kliniczne, kiedy jedyną metodą terapeutyczną jest podanie koncentratu czerwonych krwinek, czyli przetoczenie krwi.

Jakie są najczęstsze błędy popełniane w diagnozowaniu i leczeniu pacjentek z niedokrwistością w ginekologii i położnictwie?

Podstawą jest tu prawidłowe rozpoznanie rodzaju niedokrwistości. Niestety, zdarza się, że lekarze podejmują próby leczenia anemii za pomocą preparatów żelaza, podczas gdy niedokrwistość spowodowana jest innymi czynnikami. Błędem jest również sugerowanie się wyłącznie takim markerem, jak poziom hemoglobiny, ponieważ nie odzwierciedla on zasobów żelaza, jakie muszą zostać uzupełnione. Istotny jest również odpowiedni dobór preparatu żelaza do celu klinicznego i potrzeb pacjentki, a także prawidłowe dawkowanie. Warto dodać, że istnieją obecnie na rynku preparaty, które nie muszą być przyjmowane dwa czy trzy razy dziennie, ale np. raz na dobę lub nawet raz na dwa dni. Wybór odpowiedniego preparatu bardzo często warunkuje skuteczność leczenia. Błędem jest również zbyt krótka terapia, zwłaszcza w leczeniu głębokiej anemii preparatami doustnymi.

Niestety, wciąż zbyt rzadko ginekolodzy kwalifikują pacjentki do podania żelaza drogą dożylną. Poza tym czasami ta decyzja jest podejmowana zbyt późno. W wielu przypadkach można szybciej i skuteczniej poradzić sobie z problemem klinicznym, sięgając od razu po żelazo w formie dożylnej. Obecnie nowoczesne preparaty do dożylnego leczenia żelazem mają udowodniony profil skuteczności, tolerancji i bezpieczeństwa. W większości przypadków obawy o poważne działania niepożądane, takie jak np. anafilaksja, są nieuzasadnione.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Morfologia krwi powinna być wykonywana raz do roku [WYWIAD]