Żywność funkcjonalna wzbogacona o sterole i stanole roślinne obniża stężenie cholesterolu

Żywność funkcjonalna (żywność FOSHU, ang. Foods for Specified Health Use) to normalna żywność, z której usunięto szkodliwe składniki, np. alergeny, lub wzbogacano ją w substancje aktywne fizjologicznie, tak aby otrzymać produkt posiadający odpowiednią wartość odżywczą i podnoszący kondycję człowieka.

„Żywność funkcjonalna oprócz tego, że dostarcza składników odżywczych, ma korzystny wpływ na organizm” - wyjaśnia dr n. med. Marcin Barylski z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Rehabilitacji Kardiologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. -„Działanie to musi wykazywać w ilościach, które można dostarczyć z normalną, dobrze zbilansowaną dietą. Ponadto żywność funkcjonalna musi wyglądem przypominać tę konwencjonalną i być przeznaczona do ogólnego spożycia jako część codziennej diety”- dodaje.

Jak podkreśla dr Marcin Barylski, tym, co odróżnia żywność funkcjonalną od zwykłej jest bardzo dobrze udokumentowany badaniami korzystny wpływ na zdrowie. Tylko naukowe potwierdzenie właściwości prozdrowotnych upoważnia do uznania danego produktu za żywności funkcjonalną.

Przykłady żywności funkcjonalnej

„Podwyższona jakość zdrowotna żywności funkcjonalnej wynika głównie z obecności w jej składzie substancji bioaktywnych” - mówi dr Barylski. Przykładem takiej żywności mogą być mleczne produkty fermentowane i jogurty z żywymi kulturami bakterii probiotycznych, które poprawiają pracę układu pokarmowego i działają immunostymulująco.

„Na rynku dostępne są także jajka wzbogacane kwasami omega-3, które zmniejszają ryzyko chorób serca, płatki śniadaniowe z dodatkiem kwasu foliowego, które pomagają zmniejszyć ryzyko urodzeń noworodków z wadami cewy nerwowej, jak również chleb i batony muesli z dodatkiem izoflawonów, które obniżają ryzyko zachorowania na raka piersi, prostaty, choroby serca i osteoporozę” - mówi dr Barylski.

Do żywności funkcjonalnej można zaliczyć również margaryny, jogurty i sery topione, które zawierają sterole roślinne, obniżające stężenie cholesterolu i zmniejszające ryzyko chorób serca.

Czym są sterole i stanole roślinne? Gdzie występują?

Sterole i stanole roślinne należą do grupy fitosteroli. W największej ilości występują w takich produktach, jak oleje roślinne, rośliny strączkowe, sezam, słonecznik i innych nasionach. Śladowe ich ilości można znaleźć także w warzywach, owocach i produktach zbożowych z pełnego przemiału.

Zawartość fitosteroli w 2 łyżkach stołowych (30 g) olejów roślinnych:

Owoce, warzywa i orzechy bogate w sterole:

Żywność wzbogacona o sterole i stanole roślinne obniża stężenie cholesterolu

Sterole i stanole roślinne, stosowane w odpowiedniej dawce, mogą przyczynić się do znaczącego obniżenia stężenia cholesterolu, zarówno całkowitego, jak i frakcji LDL. Mechanizm działania tych związków polega na zmniejszeniu wchłaniania cholesterolu w jelicie cienkim, a co za tym idzie - wchłaniania do krwi.

„Z dietą możemy dostarczyć 200-400 mg fitosteroli dziennie, ale to zbyt mała ilość, aby w jakikolwiek sposób wpłynąć na stężenie cholesterolu LDL - zaznacza dr Barylski i wyjaśnia, jaka dawka przynosi oczekiwany efekt zdrowotny. Z badań wynika, że włączenie 1,5-3 g steroli do codziennej diety skutecznie obniża stężenie cholesterolu, przy czym spożycie 1,5-2,4 g steroli dziennie może obniżyć stężenie cholesterolu LDL o 7-10 proc, natomiast spożycie 2,5-3 g steroli dziennie - o 10-12,5 proc. Taki efekt uzyskano w ciągu 2-3 tygodni w ramach zbilansowanej diety i stylu życia, z uwzględnieniem spożycia owoców i warzyw.

„Przyjmuje się, że w celu uzyskania optymalnych efektów terapeutycznych należy stosować od 2 do 3 g stanoli dziennie. Taka jest obecnie zalecana dawka dobowa” - mówi dr Barylski i dodaje, że tylko ich regularnie spożywane pozwala na utrzymanie działania hipolipemizującego.

Stenole wspierają leczenie zaburzeń lipidowych u dzieci i terapię statynową

Stanole są też skuteczne w leczeniu zaburzeń lipidowych u dzieci. „W jednym z badań dzieci podzielono na dwie grupy. Jedna otrzymywała 3 g stanoli, ale stosowała dietę ubogocholesterolową. Z kolei druga dostawała dwukrotnie mniejszą dawkę stanoli (1,5 g), ale stosowała dietę zwyczajową. W pierwszej grupie zaobserwowano spadek stężenie cholesterolu LDL o 16 proc. a w drugiej o 7,5 proc.” - mówi dr Barylski.

Stenole roślinne efektywnie wspomagają także terapię statynową.

„Dodatek stanoli do statyn wzmacnia ich działanie hipolipemizujące. W grupie badanych, którzy przyjmowali same statyny, zaobserwowano spadek cholesterolu o 35 proc., ale po dodaniu stanoli roślinnych nastąpił spadek o 46 proc.” - mówi dr Barylski.

Wskazania do stosowania steroli i stanoli roślinnych

„Mamy popartą licznymi badaniami klinicznych skuteczność fitosteroli w redukcji stężenia cholesterolu całkowitego i LDL - mówi dr Barylski - Wobec tego sterole/stanole roślinne mogą być traktowane jako dodatek do diety u pacjentów na wszystkich poziomach ryzyka wystąpienia choroby sercowo-naczyniowej" - dodaje, powołując się przy tym na Piramidę interwencji lipidowych wg III Deklaracji Sopockiej, w której żywność funkcjonalna zajmuje drugie miejsce.

„Fitosterole powinny być stosowane u pacjentów z grupy średniego lub niskiego ryzyka sercowo-naczyniowego, z wysokim stężeniem cholesterolu, którzy nie kwalifikują się do leczenia farmakologicznego. Powinny być także uzupełnieniem farmakoterapii u pacjentów z grupy wysokiego i bardzo wysokiego ryzyka sercowo-naczyniowego, którzy nie są w stanie osiągnąć docelowego stężenia LDL, przyjmując tylko statyny lub cechują się brakiem tolerancji statyn” - mówi dr Barylski i dodaje, że nie ma obowiązku dołączania żywności funkcjonalnej u każdego pacjenta stosującego statyny, ale jego zdaniem warto to zrobić.

Poza tym stanole należy podawać w długoterminowej terapii hipercholesterolemii, ponieważ przy długotrwałym ich stosowaniu jest zachowana wysoka efektywność.

Żywność wzbogacana w fitosterole – zawierają je nawet... czekoladki

Jak już wcześniej wspomniano, produkty żywnościowe z dodatkiem steroli/stanoli roślinnych w ilości ok. 2 g dziennie obniżają stężenie cholesterolu LDL o mniej więcej 10 proc. Tym samym są skuteczniejsze niż inne produkty o udowodnionym wpływie na jego redukcję.

„Napój sojowy zmniejsza poziom cholesterolu LDL o ok. 6 proc., owies o około 5 proc., olej słonecznikowy ok. 3, 5 proc. Z kolei tłuste ryby i zawarte w nich kwasy omega-3 w ogóle nie mają wpływu na redukcję cholesterolu LDL” - mówi dr Barylski. „Fitosterole są najbardziej efektywnym składnikiem pożywienia obniżającym stężenie cholesterolu LDL” - podkreśla ekspert. „Jednak aby dostarczyć zalecane 2 g fitosteroli dziennie z diety, musielibyśmy zjeść 425 pomidorów, 210 marchwi, 150 jabłek, 83 pomarańcze, 70 kromek pełnoziarnistego chleba i 11 szklanek orzeszków ziemnych” - dodaje.

Oczywiście nie jest to możliwe, dlatego dr Barylski zaleca stosowanie żywności wzbogacanej w fitosterole. Jak się jednak okazuje, nie każdą żywność, która je zawiera, można uznać za zdrową. „Producenci są bardzo pomysłowi. Można kupić nawet czekoladki wzbogacone w fitosterole. Jednak nie jest to najzdrowszy wybór” - podsumowuje dr Barylski.

Tekst powstał na podstawie prezentacji/wykładu wygłoszonego podczas IV Konferencji Cardiolipid pod patronatem Sekcji Farmakoterapii Sercowo-Naczyniowej Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Gdańsk, 18-20.10.