Zmiany klimatu mają katastrofalny wpływ na zdrowie seniorów. Apel o działania systemowe

• Jednym z obszarów, na który wpływają skutki zmiany klimatu, jest zdrowie ludzi. Siła tego oddziaływania zależy od miejsca zamieszkania, sposobu zagospodarowania terenu, stopnia przekształcenia naturalnej szaty roślinnej. Skala wpływu zależy także od wrażliwości poszczególnych społeczeństw i ich grup na fale upałów, huraganowe wiatry, powodzie i susze, gwałtowne burze itp. Jedną z grup szczególnie narażonych na oddziaływanie tych czynników są osoby starsze.
• Warto mieć świadomość, że kwestia ta dotyczy dużej i stale rosnącej grupy Polek i Polaków. W ciągu ostatniej dekady grupa wiekowa 60-65 lat powiększyła się o ponad 1,8 mln osób. Tym samym już ponad 20% mieszkańców Polski ma więcej niż 60 lat. Seniorzy powyżej 75. roku życia stanowią ok. 7% ogółu wszystkich Polek i Polaków, a za 10 lat ten odsetek będzie wynosił już 11%.
• Aby zmniejszyć ryzyko zdrowotne wynikające ze skutków zmian klimatu, niezbędne są działania na wszystkich poziomach, w tym podejmowane przez władze publiczne i przez osoby indywidualne.

W poniedziałek (14 listopada) obył się briefing prasowy na temat raportu Koalicji Klimatycznej "Wpływ zmiany klimatu na zdrowie seniorów", który został przygotowany przez Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki i HEAL Polska.

Poprzednie opracowania dotyczyły m.in. wpływu zmiany klimatu na zdrowie dzieci czy prognoz, jak zmieni się klimat w Warszawie. Tym razem autorzy skupili się na zdrowiu osób starszych, które stanowią najszybciej rosnącą grupę wiekową w Polsce, a także szczególnie narażoną na konsekwencje zmieniającego się klimatu.

Ekspert: w Polsce nadmiernie lekceważy się skutki zmiany klimatu

Dr hab. Zbigniew Karaczun, prof. SGGW, reprezentujący także Polski Klub Ekologiczny Okręg Mazowiecki, ekspert Koalicji Klimatycznej i współautor raportu, zaalarmował, że jeśli nie zatrzymamy do 2030 r. wzrostu koncentracji CO2 i innych GHG (gazów cieplarnianych, z ang. greenhouse gas - red.) w atmosferze, to przekroczone zostaną punkty krytyczne stabliności systemu klimatycznego.

– Nawet jeśli znacząco zmniejszymy emisję GHG do atmosfery, to negatywne skutki zmiany klimatu pozostaną z nami na długi czas - powiedział prof. Zbigniew Karaczun.

Jednym z tych skutków - kontynuował ekspert - jest wpływ na zdrowie.

– Seniorzy są jedną z najbardziej zagrożonych grup na to oddziaływanie, obok kobiet w ciąży i małych dzieci - podkreślił ekspert.

Jednocześnie zwrócił uwagę, że “w Polsce nadmiernie lekceważy się skutki zmiany klimatu”.

Eksperci przypomnieli, że w ciągu ostatniej dekady grupa wiekowa 60-65 lat powiększyła się w naszym kraju o ponad 1,8 mln osób. Tym samym już ponad co piąty mieszkaniec Polski ma więcej niż 60 lat. Seniorzy powyżej 75. roku życia stanowią ok. 7 proc. ogółu wszystkich Polek i Polaków, a za 10 lat ten odsetek będzie wynosił już 11proc. - czytamy w raporcie. To stanowi coraz poważniejsze wyzwanie dla sektora ochrony zdrowia, który już dziś boryka się z licznymi problemami.

Skutki zdrowotne zmiany klimatu na seniorów

Weronika Michalak, dyrektor HEAL Polska i współautorka raportu, zwróciła uwagę, że seniorzy są grupą najbardziej narażoną na negatywne skutki ekstremalnych zjawisk pogodowych ze względu na fakt, że wielu z nich nie jest i nie będzie w stanie samodzielnie podjąć działań niezbędnych do zapewnienia sobie bezpieczeństwa (zarówno ze względu na choroby układu ruchu, co uniemożliwia szybką ucieczkę z miejsc zagrożonych, jak i ograniczone zdolności podejmowania prawidłowych decyzji w sytuacjach zagrożenia). Ponieważ ich czas reakcji jest zazwyczaj dłuższy niż osób młodych, mogą nie być w stanie podjąć decyzji o ewakuacji odpowiednio wcześnie. Decyzję tę może utrudnić również podwyższony poziom lęku przed zmianą.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Ocieplenie klimatu skraca nam życie. Szczególnie groźne są gorące noce [BADANIA]

Zaznaczyła, że część starszych dorosłych nie korzysta z nowoczesnych urządzeń i mediów: smartfonów, internetu, mediów społecznościowych. Dlatego komunikaty o ryzyku wystąpienia zdarzeń ekstremalnych, rozsyłane przez RCB mogą nie być dla nich dostępne. W przypadku wystąpienia ekstremalnych zjawisk pogodowych będą oni szczególnie narażeni na zranienia, wypadki, a nawet zgony.

Istotnym zagrożeniem - w ocenie ekspertki - jest także ryzyko ograniczenia możliwości udzielenia seniorom pomocy medycznej, zarówno w trakcie trwającego zdarzenia ekstremalnego, jak i po jego zakończeniu. Jak wynika z badań przeprowadzanych w różnych krajach, starsi dorośli są także bardziej zagrożeni wystąpieniem objawów i urazów psychicznych po wystąpieniu zdarzenia ekstremalnego – huraganu, powodzi, gwałtownej burzy itp.

W raporcie szczegółowo opisano, w jaki sposób zmiany klimatu negatywnie wpływają na zdrowie seniorów:

• Podatność na ekstremalne warunki pogodowe - biorąc pod uwagę to, że średnia długość życia wydłuża się, a w populacji rośnie udział starszych dorosłych oraz fakt, iż konsekwencje zmiany klimatu odciskają coraz poważniejsze piętno na zdrowiu publicznym, oznacza to, że problem zagrożenia zdrowotnego powodowanego przez skutki zmiany klimatu będzie w nadchodzących latach narastał.
• Rozszerzenie naczyń krwionośnych i obrzęki - najważniejszą cechą populacji seniorów, z punktu widzenia zmiany klimatu, jest słaba adaptacja do ekstremalnych warunków pogodowych, a szczególnie do wysokich temperatur, zmian ciśnienia, wiatrów i huraganów. Jest to naturalna konsekwencja ograniczonej wewnętrznej homeostazy wpływającej na zdolność rozszerzania się i zwężania naczyń krwionośnych (tzw. gra naczyniowa) oraz dostosowywania akcji serca do zmiennej sytuacji, w tym temperatury.
• Wydzielanie potu - drugim bardzo istotnym elementem związanym z obniżoną podatnością na wysokie temperatury jest zdolność do wydzielania potu. Ponadto, część osób w wieku podeszłym ma przepisane leki odpowiedzialne za ograniczenie sprawności tej funkcji układu przywspółczulnego.
• Podwyższone ciśnienie krwi, niewydolność krążenia - inne okoliczności związane ze zmianą klimatu, prowadzące do niewłaściwego zachowania się organizmu w sytuacjach stresu nagłego lub przewlekłego, to gwałtowne zmiany ciśnienia atmosferycznego, burze i silne wiatry. W tych sytuacjach obserwuje się podwyższone ciśnienie tętnicze krwi.
• Pękanie naczyń krwionośnych - wzrosty ciśnienia w wyżej opisanym mechanizmie, często zależnym od skutków zmiany klimatu, mogą prowadzić do pękania naczyń krwionośnych. Typową konsekwencją są krwawienia z nosa – uważa się je za mechanizm kompensacyjny wzrostu ciśnienia. I choć każde krwawienie jest stanem wymagającym natychmiastowej interwencji, to jednak krwawienie z nosa uważane jest za wentyl bezpieczeństwa wobec zagrożenia pęknięcia naczynia mózgowego (to bardzo niebezpieczne i brzemienne w skutkach zdrowotnych zdarzenie nazywane jest udarem krwotocznym mózgu).
• Zmniejszona wydolność oddechowa - przedstawione powyżej złożone patologiczne mechanizmy chorób sercowo-naczyniowych nakładają się na zmniejszoną wydolność oddechową.Niewydolność oddechowa sama w sobie jest czynnikiem warunkującym utrudnioną pracę serca, które znajduje się w otoczeniu płuc, istotnie wpływających na zdolność kurczenia mięśnia sercowego. W konsekwencji możemy spodziewać się tzw. zespołów sercowo-płucnych146, niezwykle wrażliwych na zmieniające się warunki środowiskowe.
• Słabość mięśniowa - w początkowej fazie związana jest ze skłonnością do upadków, a następnie złamań. Ponad 1,5 miliona osób w wieku 60+ w Polsce w trakcie codziennej aktywności przynajmniej raz w roku doświadcza upadku, a ponad pół miliona seniorów doznaje z tego powodu urazu. Ryzyko upadku rośnie z wiekiem, a szczególnie narażone na nie są kobiety147. Łatwiej do tych sytuacji dochodzi w nieoczekiwanych wysokich temperaturach otoczenia, silnym wietrze, a także gdy układ sercowo-naczyniowy i układ oddechowy wykazują cechy niewydolności.
• Zaburzenia łaknienia i nieodczuwanie pragnienia - nawet bez zmian pogodowych czy ekspozycji na nadmierne ciepło często dochodzi do konieczności hospitalizacji osób starszych ze względu na odwodnienie. Tendencja ta nasila się w okresie upałów.
• Wielochorobowość - osoby z wielochorobowością są szczególnie podatne na niekorzystne zjawiska pogodowe. Upały odgrywają tutaj bardzo istotną rolę. Jednak nie należy zapominać o innych zjawiskach pogodowych, jak burze, silne wiatry, powodzie, itd., które nie tylko wpływają na układy sercowo-naczyniowy, oddechowy, pokarmowy, czy urazy, ale też odpowiadają za podniesiony poziom stresu.
• Problemy ze zdrowiem psychicznym - depresja dotyczy aż 30% osób w wieku podeszłym, a niekorzystne warunki pogodowe wyzwalają ją u kolejnych chorych.
• Hipertermia - w Polsce najbardziej odczuwalne dla zdrowia osób starszych są fale upałów. Wedle wszelkich prognoz zjawisko to będzie się nasilać.
• Mechanizm regulujący temperaturę - najbardziej narażony na wzrost temperatury jest mózg, który produkuje ¼ ilości ciepła wytwarzanego w organizmie.
• Stany sprzyjające hipertermii - hipertermii sprzyjają nie tylko określone stany chorobowe (nadciśnienie tętnicze, nadczynność tarczycy, stany po udarze mózgu, niedoczynność nadnerczy, hipoglikemia czy nadczynność przytarczyc), lecz także stosowane farmaceutyki.

Rekomendacje dla decydentów

Jak zaznaczono w raporcie, zmiana klimatu już oddziałuje na zdrowie osób w starszym wieku, a jak się prognozuje, w nadchodzących latach wpływ ten będzie jeszcze większy. Niestety dotychczasowe – zarówno międzynarodowe, jak i krajowe – wysiłki na rzecz powstrzymania zmiany klimatu są niewystarczające.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Zmiany klimatyczne “rujnują” budżety lecznicze

Dla zmniejszenia zagrożenia zdrowotnego osób starszych wobec narastających skutków zmiany klimatu oraz dla efektywnego przygotowania systemu opieki zdrowotnej na nadchodzące zmiany niezbędne są m.in. następujące działania:

• uwzględnienie zdrowotnych skutków zmiany klimatu w Narodowym Programie Zdrowia i przepisach Ustawy o zdrowiu publicznym;
• wzmocnienie znaczenia działań adaptacyjnych w polityce zdrowotnej poprzez zwiększenie roli prewencji chorób oraz zapobieganie obniżaniu jakości życia wynikającej ze zmiany klimatu, szczególnie u osób w podeszłym wieku;
• znaczące zwiększenie nakładów finansowych na służbę zdrowia, zwłaszcza w zakresie zdrowia publicznego i medycyny zapobiegawczej u osób starszych;
• wdrażanie działań prewencyjnych, obniżających zagrożenie seniorów skutkami zdrowotnymi zmiany klimatu poprzez szerokie uświadamianie im i ich opiekunom tych zagrożeń;
• uwzględnianie zagadnień dotyczących zagrożeń wynikających z narastania skutków zmiany klimatu w programach nauczania akademii medycznych, zarówno na studiach lekarskich i pielęgniarskich, jak i związanych ze zdrowiem publicznym;
• promowanie gospodarki przestrzennej uwzględniającej skutki i zagrożenia związane ze zmianą klimatu;
• zapewnienie warunków do aktywnego udziału ruchów społecznych i organizacji pozarządowych, w szczególności zajmujących się zdrowiem publicznym, w planowaniu oraz wdrażaniu działań prozdrowotnych, prośrodowiskowych i proklimatycznych, w tym konsultacji strategicznych planów miejskich oraz podejmowanych decyzji mogących negatywnie wpływać na środowisko i zdrowie ludności;
• wprowadzenie rzetelnej i powszechnej edukacji prozdrowotnej oraz ekologicznej, również w kontekście antropogenicznych przyczyn i skutków zmiany klimatu oraz jej wpływu na zdrowie, z uwzględnieniem osób w podeszłym wieku;
• stworzenie odpowiedniej bazy prawnej i instytucjonalnej umożliwiającej promocję oraz praktyczną realizację powyższych działań.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Gorączka denga w Polsce? Przez ocieplenie klimatu w naszym kraju mogą pojawić się choroby tropikalne