Zielona (r)ewolucja szpitali

O tym, dlaczego niezwykle istotne jest, aby szpitale przeszły tzw. zieloną transformację, rozmawiamy z Michałem Kępowiczem, dyrektorem ds. relacji strategicznych i market access Philips Healthcare CEE oraz lek. Sławomirem M. Wysockim, wieloletnim dyrektorem Wojewódzkiego Specjalistycznego ZZOZ Chorob Płuc i Gruźlicy w Wolicy. Placówka ta jest jedną z dwóch w Polsce, które już mogą poszczycić się mianem „zielonego szpitala”.

Według naukowego czasopisma medycznego „The Lancet”, zmiana klimatu jest najpoważniejszym zagrożeniem zdrowotnym XXI wieku. Niezwykle istotne jest zatem, aby również sektor medyczny włączył się w zieloną transformację, dostosowując do niej swoje obiekty i procesy. W czerwcu został opublikowany raport analizujący i podsumowujący działania mające na celu ową zieloną transformację w sektorze opieki zdrowotnej. Jakie są najważniejsze wnioski płynące z tego raportu?

Michał Kępowicz: Idea „zielonych szpitali” nie jest inicjatywą nową, powstała bowiem już 50 lat temu, ale dopiero teraz zaczyna zyskiwać na znaczeniu. Wspomniany raport jest pierwszym tego typu dokumentem w Polsce. Zbiera on przykłady dobrych praktyk i w pewien sposób wyznacza kierunek działań, który powinniśmy jak najszybciej podjąć, aby skutecznie dążyć do zrównoważonej opieki zdrowotnej. Bez konkretnego zaangażowania — na co wskazuje raport — emisje CO2 generowane przez globalny system ochrony zdrowia osiągną do 2050 r. 6 gigaton rocznie.

W nawiązaniu m.in. do tych liczb, wśród głównych wniosków z raportu wskazuje się kwestię poprawy efektywności energetycznej szpitali. Aby ją osiągnąć, warto w poszczególnych placówkach sukcesywnie wprowadzać takie ekologiczne rozwiązania, jak fotowoltaika czy nowoczesne urządzenia grzewcze w postaci np. pomp ciepła. Innym bardzo prostym rozwiązaniem jest wymiana oświetlenia na ledowe, co znacząco redukuje zużycie energii elektrycznej, ale również niejako automatycznie generuje oszczędności placówki medycznej.

Kolejnym ważnym zadaniem dla sektora opieki zdrowotnej, omawianym w raporcie, jest cyfryzacja szpitala z użyciem technologii, które zmniejszają ślad węglowy, generowany np. przez wizyty stacjonarne czy tradycyjne podejście do diagnostyki obrazowej. Cyfryzacja powinna dotyczyć także dokumentacji medycznej wytwarzanej przez szpital. Jeśli wszystkie dane o pacjencie są scyfryzowane, to specjaliści mają do nich lepszy dostęp, niezależnie od tego, czy pracują w obrębie jednej placówki, czy konsultują chorego w różnych szpitalach. To zapobiega wielokrotnemu zlecaniu tych samych badań oraz niepotrzebnemu powtarzaniu diagnostyki, co nie jest zdrowe ani dla pacjenta, ani dla środowiska.

Inne zagadnienia, którym poświęciliśmy wiele uwagi w raporcie, to: zrównoważone łańcuchy dostaw systemów i rozwiązań do szpitali, a także stosowanie modelu gospodarki obiegu zamkniętego w obszarze projektowania i użytkowania urządzeń medycznych. Przedmiotem zainteresowania było również wytwarzanie nowych, zaawansowanych technologii dla diagnostyki i leczenia w szpitalu przy użyciu ecodesignu (czyli projektowania urządzeń w taki sposób, aby docelowo były jak najbardziej neutralne dla środowiska oraz przyjazne dla użytkowania i pacjenta).

Musimy pamiętać, że „zielony szpital” to kompleksowa i szeroka koncepcja, skupiająca się na wielu aspektach. Wdrożenie tej idei w życie to podejmowanie wielu mniejszych i większych akcji przez placówki lecznicze, które z jednej strony ograniczają swój wpływ na środowisko, z drugiej stają się miejscem bardziej przyjaznym dla pacjenta.

Jakie działania podejmuje firma Philips, aby przyczynić się do zielonej transformacji w sektorze opieki zdrowotnej?

Firma Philips postawiła sobie za cel poprawę zdrowia i jakości życia 2,5 mld ludzi do 2030 r. przez dostarczanie im innowacyjnych technologii i urządzeń. Zobowiązała się także do odpowiedzialnego i zrównoważonego rozwoju z poszanowaniem środowiska naturalnego i społeczności. Tworząc rozwiązania dla sektora opieki zdrowotnej, staramy się — o czym wspomniałem wcześniej — aby już od momentu ich projektowania były one zgodne z ecodesignem. Dzięki temu uzyskujemy poprawę efektywności energetycznej naszych produktów, zużywamy mniejsze ilości zasobów, a częściej korzystamy z materiałów pochodzących z recyklingu. Pamiętamy również o obniżeniu kosztów dla użytkownika końcowego. Nasze technologie projektujemy z myślą o obiegu zamkniętym. Takie nowoczesne systemy posiadają ekopaszporty, które definiują, na jakich polach dane urządzenie przynosi konkretne korzyści.

Dziś szpitale w Polsce nie są neutralne dla środowiska, emitują ogromne ilości dwutlenku węgla, zanieczyszczają miasta, niszcząc zdrowie ich mieszkańców. Wiemy, że szpitale muszą stać się zielone i to w perspektywie najbliższych lat. Od czego należy rozpocząć działania dążące do neutralności klimatycznej szpitala i kto powinien je inicjować?

Powinniśmy przede wszystkim zająć się problemem kompleksowo i wieloaspektowo. Raport UNGC, przygotowany wspólnie z firmą Philips i innymi partnerami, ma być podpowiedzią w zakresie zielonej transformacji i zachęcić do współpracy wszystkich, którym leży na sercu stan środowiska naturalnego, ale także pozytywna zmiana w środowisku leczenia pacjenta i poprawy jego satysfakcji. Kluczem do podjęcia jakichkolwiek działań jest zrozumienie istoty problemu, o którym do tej pory mało się mówiło. Widzimy, że świadomość w tym zakresie zaczyna pomału wzrastać.

Jak pokazują dane z raportu Future Health Index 2021 przygotowanego na zlecenie firmy Philips, tylko ok. 4 proc. liderów ochrony zdrowia w Polsce uważało, że należy podjąć działania ograniczające negatywny wpływ funkcjonowania placówek medycznych na środowisko. Ci sami respondenci zapytani jednak, czy warto zająć się tematem w perspektywie trzech kolejnych lat, odpowiedzieli jednoznacznie twierdząco, że trzeba działać (aż 58 proc. z nich). Bez rosnącego zrozumienia i niezbędnej determinacji do podejmowania potrzebnych w tym względzie kroków nie będziemy mogli rozpocząć tej transformacji.

Istotne jest również wypracowanie i zaproponowanie ramowego podejścia oraz sprawdzonych rozwiązań, które w praktyczny sposób pomogłyby placówkom medycznym w przejściu z modelu tradycyjnego do zrównoważonego względem środowiska naturalnego i zdrowia populacyjnego. Ważne jest też stworzenie szerokiego katalogu zachęt (świadomościowych, regulacyjnych, finansowych etc.), które dałyby impuls do wprowadzenia w podmiotach leczniczych zmian na rzecz zielonej transformacji.

Panie doktorze, zarządza pan placówką, która jest jedną z dwóch w Polsce posiadających status zielonego szpitala. Jakie działania doprowadziły do tego, że szpital się „zazielenił”? Czy były one realizowane przy wsparciu i współpracy Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia? Czy mogli państwo liczyć na pomoc samorządu?

Lek. Sławomir M. Wysocki: Wolica to bardzo zielone miejsce. Szpital jest położony w lesie, w którym rośnie sosna amerykańska, będąca pod ochroną. Klimat natomiast, co potwierdziły badania, można porównać do tego w miejscowości uzdrowiskowej Rabka-Zdrój. Całe otoczenie przyrody sprawia, że Wolica to idealne miejsce dla osób zmagających się z chorobami płuc.

Nasze działania na rzecz zielonej transformacji szpitala w Wolicy trwają od wielu lat. Wynikają one przede wszystkim ze zwykłej przyzwoitości i poszanowania dla przyrody, bo nie wyobrażam sobie, aby w miejscu zlokalizowanym w tak wspaniałym otoczeniu natury wolno nam było zatruwać środowisko.

Nasze działania rozpoczęliśmy wiele lat temu, gdy trudno już nam było zaprzeczyć, że sadza unosząca się na terenie szpitala i wpadająca przez nieszczelne okna do sal pacjentów, jest czymś, co nie powinno mieć miejsca w placówce specjalizującej się w leczeniu chorób układu oddechowego. Dlatego wymieniliśmy kotłownie koksowe na ogrzewanie gazowe. Nie było to łatwe organizacyjne, a cały proces był wymagający kosztowo. Udało nam się jednak dojść do porozumienia z dostawcą gazu, który na własny koszt wybudował brakującą nam wówczas infrastrukturę pozwalającą dostarczać gaz do naszego szpitala.

Kiedy zaczęliśmy modernizować szpital, nikt w Polsce nie mówił jeszcze o zrównoważonym rozwoju służby zdrowia, choć już wtedy problem zanieczyszczenia powietrza był powszechny. Nasze działania prowadziliśmy zatem z potrzeby serca, poczucia obowiązku wobec przyrody, ale także nas samych, bo dbając o naturę, dbamy również o swoje zdrowie i chronimy siebie przed wieloma śmiertelnymi chorobami.

Wracając do modernizacji szpitala, to z każdym rokiem staramy się go ulepszać, wprowadzać w nim rozwiązania, które sprawiają, że staje się on coraz bardziej neutralny dla środowiska. Jeśli chodzi o wsparcie samorządu, muszę tu powiedzieć o pełnym zaangażowaniu naszych władz w zieloną transformację w Wolicy. Samorząd pomaga nam realizować nasze projekty, wspiera nas w pozyskiwaniu funduszy unijnych. Ta dobra współpraca — wzajemna życzliwość i troska o środowisko przekładają się na tak wiele już wspólnie zrealizowanych projektów.

„Zielony” szpital to korzyści dla środowiska, ale także dla samej placówki, przede wszystkim oszczędności. Jakie konkretnie korzyści przyniosła transformacja ekologiczna pańskiemu szpitalowi?

Zgodzę się, że oszczędności to jedna z pierwszych korzyści, którą zaczęliśmy zauważać, wprowadzając proekologiczne rozwiązania w szpitalu w Wolicy. Aby pokazać skalę tych korzyści, przytoczę oszczędności, jakie udało nam się wygenerować po modernizacji kotłowni i przejściu na ogrzewanie gazowe. W 1989 r. utrzymanie dwóch kotłowni ogrzewających szpital wynosiło 500 tys. zł. Po zmianie na ogrzewanie gazowe utrzymanie to wynosiło 110 tys. zł, co w tamtych czasach stanowiło ogromną różnicę.

Z czasem okazało się, że wszystkie działania proekologiczne, które podejmowaliśmy, przynoszą wymierne korzyści ekonomiczne. Podobnie było z wymianą okien, termomodernizacją budynku. Oczywiście, taka modernizacja wiąże się z określoną inwestycją, którą szpital musi ponieść. Ale inwestycja ta natychmiast przybliża nas do tworzenia zrównoważonej służby zdrowia, a z czasem generuje także oszczędności, które możemy przeznaczać na kolejne inwestycje.