Zapalenie ucha u dzieci: kiedy potrzebna jest interwencja laryngologa - rozmawiamy z dr Lidią Zawadzką-Głos

Zapalenie ucha to dość powszechna dolegliwość u dzieci. Jakie są trudności w rozpoznaniu tej choroby? Kiedy pediatra powinien skierować pacjenta do laryngologa? Na te i inne pytania odpowiada dr hab. n. med. Lidia Zawadzka-Głos, kierownik Oddziału Klinicznego Otolaryngologii Dziecięcej i Pediatrii w Samodzielnym Publicznym Dziecięcym Szpitalu Klinicznym w Warszawie, lekarz otolaryngolog Centrum Medycznego MML.

Leczenie najmłodszych nie jest proste. Jakie trudności napotyka lekarz pediatra, lekarz rodzinny w tej grupie pacjentów?

Najczęściej dolegliwości nie są zgłaszane bezpośrednio przez małych pacjentów, lecz przekazywane przez rodziców lub opiekunów. Rodzic nie zawsze jest świadomy, co jest prawidłowe, a co nie w zachowaniu czy objawach u dziecka, dlatego niezwykle ważne jest przeprowadzenie bardzo dokładnego wywiadu. 

Nie możemy opierać się na relacjach przedstawianych przez dziecko, ponieważ ono nie wie, co jest normą, a co nie. Nie rozumie znaczenia niektórych słów, np. nie możemy zapytać je o zawroty głowy, bo nie zrozumie, o co nam chodzi. Musimy zachować też obiektywizm w stosunku do tego, co słyszymy od rodzica lub opiekuna i oddzielić emocje od faktów. Badanie pacjenta powinno być bardzo dokładne, zajmować sporo czasu, a nasza uwaga powinna być skierowana na rzeczy, które my jako lekarze jesteśmy w stanie dostrzec. 

Innym problemem w leczeniu najmłodszych może być podawanie leków i kłopoty z ich przyjmowaniem, np. wypluwanie, czy trudności w określeniu przyjętej w efekcie dawki. W pierwszym przypadku zwracajmy uwagę, aby lek był smakowo tolerowany przez dziecko, w drugim ważne jest przestrzeganie dawek, które są liczone na kilogram masy ciała. To, co najważniejsze, to umiejętność rozpoznawania stanów, które mogą być leczone w domu, od tych, które należy leczyć w warunkach szpitalnych. 

W przypadku nawracającego zapalenia ucha, jak prawidłowo i szybko ustalić właściwą diagnozę? Na co zwrócić szczególną uwagę?

Nawracające zapalenia ucha to duży problem. Choroba często wiąże się z podawaniem antybiotyków, a to z kolei nierzadko skutkuje obniżeniem odporności. I koło się zamyka, bo pacjenci są narażeni na kolejne infekcje. Nawracające zapalenie ucha może powodować niedosłuch i może to być pierwszy objaw, z którym przyjdą do nas rodzice. W pierwszej kolejności należy wykonać u pacjenta badanie słuchu — u młodszych dzieci tympanometrię, u dzieci powyżej 4. r.ż. audiogram. 

Należy też zwrócić uwagę, czy dziecko nie ma wad wymowy, które mogą być przyczyną utraty słuchu. Sygnałem tego bywają słabsze wyniki w nauce czy pogorszenie zachowania. Oczywiście objawy tego typu mogą świadczyć również o innych schorzeniach.

Na przykład jakich?

Podobne objawy mogą sugerować obturacyjny bezdech senny (obstructive sleep apnea, OSA). U dzieci manifestuje się on nocą poprzez chrapanie, niespokojny sen, przerwy w oddychaniu, pocenie się, moczenie nocne, a w ciągu dnia — nadpobudliwością, zmiennością nastroju, trudnościami w skupieniu uwagi, problemami szkolnymi.

Obturacyjne bezdechy senne są najcięższą formą zaburzeń oddychania podczas snu. Różnorodny obraz dolegliwości klinicznych może być w przypadku OSA przyczyną opóźnionego rozpoznania. Złotym standardem postępowania diagnostycznego jest wykonanie nocnego badania polisomnograficznego.

W naszych warunkach dostęp do tego badania jest jednak ograniczony, dlatego warto wiedzieć o innych możliwościach diagnostycznych. Są to: pulsoksymetria, pomiar obwodowego ciśnienia tętniczego lub przejścia fali tętna oraz zaawansowane testy diagnostyki genetycznej i określenie specyficznych biomarkerów.

Wracając do zapalenia ucha, jakie mogą być przyczyny tego schorzenia? 

Nawracające zapalenie ucha ma bardzo wiele przyczyn. Najczęściej są to: przerost migdałka gardłowego, wąska trąbka słuchowa, przewlekłe zapalenie zatok, obniżona odporność pacjenta, choroby wrodzone, przewlekłe, takie jak perlak.

Szczególnie powinny niepokoić długo trwające wycieki ropne z uszu o brzydkiej woni. One zawsze sugerują destrukcję kostną w przewlekłym perlakowym zapaleniu ucha. 

Kiedy pediatra powinien się zwrócić o pomoc do laryngologa dziecięcego?

Takie stany jak zapalenia gardła, angina, proste zapalenie ucha, zapalenie krtani czy zatok może leczyć pediatra. Specjalista powinien przejąć leczenie w przypadku, gdy:

• wystąpią: asymetria podniebienia, jednostronne wypchnięcie migdałka, podejrzenie ropnia okołomigdałkowego;
• pojawią się: obrzęk powieki górnej lub dolnej, ból głowy, wymioty, ból policzka czy zębów, które sugerują powikłania pochodzenia zatokowego — zatoki szczękowej, klinowej, sitowia, zatoki czołowej;
• pomimo leczenia antybiotykiem do pięciu dni, zapalenie ucha z wyciekiem ropnym nie ulega wyleczeniu
• w ciągu roku dochodzi do wielokrotnego ropnego wycieku z ucha;
• podczas leczenia zapalenia ucha bez wycieku ropnego pojawi się odstawanie małżowiny usznej, zaczerwienienie za uchem, wysoka gorączka, która nie obniża się, pomimo leczenia, co sugeruje powikłania w przebiegu zapalenia ucha;
• pojawi się duszność krtaniowa, zapalenie krtani, tchawicy, pacjent ma objawy ewidentnej duszności, czyli wciąga mostek, międzyżebrza, oddycha przez usta, bardzo silnie pracują skrzydełka nosa.