Zahamować epidemię otyłości

Czy w ramach walki z otyłością planowane są w najbliższym czasie w Polsce jakieś specjalne działania?

- Są to działania związane z realizacją Narodowego Programu Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej, który został zatwierdzony przez Ministerstwo Zdrowia do wdrożenia w latach 2007-2016. Liderami programu są dwa instytuty zajmujące się prewencją żywieniową u dorosłych oraz u dzieci, tj. Instytut Żywności i Żywienia (IŻŻ) oraz Instytut "Pomnik-Centrum Zdrowia Dziecka" (IP-CZD). W październiku zeszłego roku utworzyły one konsorcjum, które spełnia funkcję wykonawcy i koordynatora programu oraz będzie przygotowywać sprawozdania z jego realizacji dla ministra zdrowia. Realizacja będzie ściśle związana z działaniami prowadzonymi w ramach Ogólnopolskiej Platformy ds. Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia, będącej odpowiednikiem Europejskiej Platformy.
W ostatnich miesiącach w Instytucie Żywności i Żywienia została przygotowana diagnoza stanu odżywienia, aktywności fizycznej i żywieniowych czynników ryzyka otyłości oraz przewlekłych chorób niezakaźnych w Polsce ("Otyłość, żywienie, aktywność fizyczna a zdrowie Polaków"). Opracowano również Narodowe Normy Żywienia, będące narzędziem prewencji otyłości i chorób przewlekłych. Obecnie ogromne znaczenie ma upowszechnienie tych opracowań m.in. wśród przedstawicieli władz krajowych i samorządowych, służby zdrowia, Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz w mediach.

Od czego należy zacząć prace nad poprawą stanu żywienia oraz aktywności fizycznej Polaków?

- Jednym z priorytetów w roku 2007 będzie poprawa żywienia i aktywności fizycznej w szkołach. Zostaną opracowane i upowszechniane zalecenia żywieniowe dla dzieci i młodzieży oraz zalecenia dotyczące przygotowywania śniadań i obiadów szkolnych wraz z jadłospisami. Planuje się również działania promujące aktywność fizyczną, a w dalszej perspektywie poprawę wyposażenia w sprzęt sportowy oraz wybudowanie większej liczby obiektów sportowych.
Chcemy utworzyć Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej Społeczeństwa, szeroko dostępne dla placówek naukowych i dydaktycznych, służby zdrowia, w tym zwłaszcza lekarzy rodzinnych, mediów i ogółu społeczeństwa. Ma ono propagować nowoczesne metody prewencji otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych poprzez promocję prawidłowego żywienia, aktywności fizycznej i innych elementów zdrowego stylu życia. Będziemy też regularnie organizować konferencje prasowe.
Jednocześnie zostaną przygotowane przykładowe jadłospisy zalecane dla osób cierpiących na otyłość i przewlekłe choroby niezakaźne, które będą udostępniane lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej, co ułatwi im udzielanie porad żywieniowych pacjentom. Ponadto wydawany będzie biuletyn informacyjny (?Żywienie, aktywność fizyczna a zdrowie Polaków") dla samorządowców, organizacji pozarządowych i mediów. Będzie to miesięcznik zawierający informacje na temat stanu odżywienia i żywienia populacji, żywienia w szkołach, aspektów zdrowotnych i ekonomicznych.

Jak znacznym problemem jest otyłość w obecnej sytuacji zdrowotnej w Polsce?

- W Polsce nadwaga i otyłość są bardzo poważnym problemem zdrowotnym. Coraz częściej mówi się wręcz o epidemii otyłości. Ocenia się, że 50-60 proc. osób dorosłych oraz 15-20 proc. dzieci i młodzieży ma nadmierną masę ciała. Sama otyłość występuje u ok. 20 proc. dorosłych oraz 5 proc. dzieci i młodzieży.
Otyłość jest jednym z czynników oddziałujących na wysokie rozpowszechnienie innych przewlekłych chorób niezakaźnych. Pomimo spadkowej tendencji umieralności z powodu chorób układu krążenia po roku 1991, choroby te w dalszym ciągu są odpowiedzialne za największą liczbę zgonów (40-50 proc.). Najczęściej są to zgony z powodu choroby niedokrwiennej serca i choroby niedokrwiennej mózgu. Ocenia się, że z powodu choroby niedokrwiennej serca cierpi około 1 mln Polaków. Rocznie odnotowuje się ok. 100 tys. zawałów serca i ok. 70 tys. udarów mózgu. Bardzo poważnym problemem jest nadciśnienie tętnicze, które może występować nawet u 30-40 proc. dorosłych Polaków.
Drugą co do częstości przyczyną zgonów w Polsce są nowotwory złośliwe, które powodują ponad 26 proc. zgonów wśród mężczyzn i 22 proc. zgonów wśród kobiet. Co roku odnotowuje się ok. 120 tys. nowych zachorowań (a uwzględniając przypadki niezarejestrowane liczba ta może wynosić nawet 134 tys.). Od wielu lat najwięcej zachorowań i zgonów związanych jest z nowotworami złośliwymi przewodu pokarmowego, zwłaszcza jelita grubego.
Również niekorzystna jest sytuacja dotycząca występowania cukrzycy insulinoniezależnej (typu 2). Wskaźnik chorobowości wynosi w naszym kraju dla populacji wielkomiejskiej 4-7 proc. oraz 2-4 proc. dla pozostałej ludności. Część chorych na cukrzycę nie jest świadomych choroby, dlatego też rzeczywista częstość jej występowania jest wyższa.

W jaki sposób polski program zapobiegania nadwadze i otyłości wpisuje się w działania europejskie?

- Narodowy program jest odpowiedzią Polski na inicjatywę wiatowej Organizacji Zdrowia wyrażoną w Globalnej Strategii dotyczącej Żywienia, Aktywności Fizycznej i Zdrowia. Uwzględnia on również fakt, że Rada Ministrów RP w odpowiedzi na Zieloną Księgę: "Promowanie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej: europejski wymiar zapobiegania nadwadze, otyłości i chorobom przewlekłym" Komisji Europejskiej sformułowała stanowisko Polski popierające inicjatywy przedstawione w tym dokumencie, wyrażając pogląd, że ich realizacja powinna być objęta w narodowym programie długookresowym.
W trakcie przygotowań do konferencji ministerialnej w Stambule (15-17 listopada 2006 r.) została opracowana Europejska Karta Walki z Otyłością, określająca kierunki działań, które należy podjąć w celu przeciwdziałania otyłości i zahamowania jej epidemii. Polska uczestniczyła w pracach nad przygotowaniem Karty zarówno na forum międzynarodowym, jak i krajowym. Podobnie jak inne kraje, przedstawiliśmy program działania związany z realizacją narodowego programu. Zdobył on duże uznanie wśród ekspertów europejskich i został wyróżniony jako jedno z czterech najciekawszych rozwiązań.

Czy działania na rzecz walki z otyłością mogą być skuteczne?

- Narodowy program jest szansą na zahamowanie epidemii otyłości w naszym kraju. Wydaje się, że tylko długofalowe, zintegrowane działania w tym zakresie mogą przyczynić się do poprawy niekorzystnej obecnie sytuacji. Argumentem na rzecz celowości takich rozwiązań są doświadczenia niektórych krajów w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Nastąpiła tam zmiana zwyczajów żywieniowych, której towarzyszył wyraźny spadek umieralności na chorobę niedokrwienną serca. Spektakularnym przykładem związków pomiędzy poprawą sytuacji zdrowotnej a korzystnymi zmianami sposobu żywienia jest populacja Finlandii. Wschodnia Finlandia, a w szczególności Karelia Północna przed rokiem 1970 należała do regionów o największej umieralności na chorobę niedokrwienną serca. Dzięki oddolnej inicjatywie samego społeczeństwa parlament fiński powołał program prewencji znany jako North Karelia Project. W rezultacie jego realizacji w latach 1972-1997 spożycie tłuszczu mlecznego (w tym masła) drastycznie zmalało. W dużej części został on zastąpiony olejami roślinnymi i margaryną. Podwoiło się spożycie ryb, a spożycie warzyw zwiększyło się trzykrotnie. Wraz z tymi zmianami następował spadek zgonów z powodu choroby niedokrwiennej serca. Różnica pomiędzy umieralnością na tę chorobę w latach 1972-1992 wyniosła ponad 60 proc.
Również w Polsce wraz z poprawą modelu żywienia po roku 1991 zmniejszyły się wskaźniki zgonów na choroby sercowo-naczyniowe. Dalsze korzystne zmiany w żywieniu Polaków powinny przyczynić się również do poprawy sytuacji dotyczącej występowania otyłości i innych przewlekłych chorób niezakaźnych. Istotne znaczenie ma połączenie działań na rzecz poprawy żywienia z działaniami promującymi aktywność fizyczną.
Narodowy Program Zapobiegania Nadwadze i Otyłości oraz Przewlekłym Chorobom Niezakaźnym poprzez Poprawę Żywienia i Aktywności Fizycznej obejmuje dziesięcioletni harmonogram działań. Długofalowość tego programu jest niezmiernie ważna, gdyż według szacunków, inwestując w poprawę stylu życia populacji, rocznie można wpłynąć na kilka procent osób z nieprawidłową masą ciała. Według ekspertów WHO, wdrażanie odpowiednich programów prewencyjnych pozwoli na zahamowanie epidemii otyłości w ciągu około 10 lat.