Śmiertelne ofiary jadu szerszeni

Szerszeń, w przeciwieństwie do pozostałych występujących w naszej szerokości geograficznej błonkówek: osy, pszczoły i trzmiela, jest stosunkowo łatwy do identyfikacji, ponieważ jest z nich największy (ma ok. 3 cm). Jako jedyny może żądlić także nocą. Najważniejszą różnicą jest jednak zawartość jadu u poszczególnych owadów. O ile w czasie żądlenia pszczoła uwalnia 50-140 mcg jadu, trzmiel od 10 do 31 mcg, osa około 3,1 mcg jadu, to w worku jadowym szerszenia znajduje się 260 mcg jadu. "Chociaż skład jadu szerszenia jest podobny do jadu osy, to użądlenie szerszenia jest bardzo niebezpieczne ze względu na samą ilość jadu, co może warunkować ciężkość reakcji po użądleniu. Z tego powodu użądlenie nawet jednego szerszenia może być groźne. W przypadku żądleń mnogich, niezależnie od reakcji anafilaktycznej, może dojść do rozwoju reakcji toksycznej" – ostrzega dr Iwona Kucharewicz z Kliniki Chorób Wewnętrznych i Alergologii AM w Białymstoku.

Postępowanie w przypadku użądleń przez szerszenie

Postępowanie przy wszystkich użądleniach jest takie samo: w przypadku pszczoły, która jako jedyna pozostawia żądło, należy je jak najszybciej usunąć, tak by nie wycisnąć zawartości woreczka jadowego do skóry. Następnie – to już w przypadku wszystkich owadów – w miejsce użądlenia należy przyłożyć zimny okład, np. z lodu. Później, w zależności od tego, czy występują objawy miejscowe, czy ogólnoustrojowe – konieczna może być fachowa pomoc medyczna.

Zestaw przeciwstrząsowy dla osób uczulonych na jad owadów błonkoskrzydłych

Pacjenci, którzy po kontakcie z owadami przebyli nadmierne reakcje miejscowe lub reakcje ogólnoustrojowe, powinni być zabezpieczeni zestawem przeciwwstrząsowym. Składa się on z:

• adrenaliny w ampułkostrzykawce,
• glikokortykosteroidu doustnego (2 x 50 mg prednizonu),
• leku antyhistaminowego (2 tabl. po 10 mg, np. cetyryzyny).

"Bardzo ważne jest, aby pacjent miał odliczone tabletki, ponieważ po użądleniu nie ma na to czasu. Każdy pacjent powinien zostać przeszkolony przez personel medyczny, jak prawidłowo używać ampułkostrzykawki. Dotyczy to miejsca podania, charakterystycznego kliku świadczącego o podaniu leku oraz pozostawienia wkłutej igły przez okres 10 sekund. Zdarzył się w naszym regionie przypadek, gdy chory był zabezpieczony, ale w czasie reakcji anafilaktycznej po użądleniu owada nikt z obecnych na jachcie nie umiał udzielić mu pomocy" – opowiada dr I. Kucharewicz.
Bardzo ważne jest także, aby chorzy wiedzieli, że zestaw przeciwwstrząsowy zabezpiecza tylko na krótki czas. "Pomimo subiektywnej poprawy samopoczucia pacjent powinien jak najszybciej skontaktować się z lekarzem, ponieważ dawka adrenaliny w ampułkostrzykawce wynosi 0,3 mg, podczas gdy standardowa w ampułce to 0,5 mg. Kontakt z fachową służbą medyczną w celu uzyskania pierwszej pomocy nie oznacza jednak koniecznie jazdy do szpitala – może to być każdy punkt medyczny, który posiada zestaw przeciwwstrząsowy, a więc nawet gabinet stomatologa.

To warto wiedzieć o jadzie owadów błonkoszkrzydłych

Jad owadów jest mieszaniną silnych enzymów i peptydów. Alergenem głównym jadu pszczoły jest fosfolipaza A2, pozostałe to hialuronidaza, fosfataza kwaśna, mellityna oraz proteaza. Jad osy zawiera antygen 5, fosfolipazę A1 oraz hialuronidazę.

Po użądleniu przez błonkówkę może wystąpić prawidłowa reakcja miejscowa, nadmierna reakcja miejscowa, ogólnoustrojowa reakcja anafilaktyczna oraz rzadziej – ogólnoustrojowa reakcja toksyczna i reakcje nietypowe.

Niebezpieczne jest użądlenie w błonę śluzową gardła, co może nastąpić, jeśli owad zostanie połknięty. Obrzęk takiej okolicy może doprowadzić do zatkania światła krtani i uniemożliwienia oddychania. Gdy nastąpi takie użądlenie, należy szybko podać do ssania lód albo coś zimnego do picia, żeby opóźnić, ograniczyć lub wręcz zapobiec groźnemu obrzękowi okolicy gardła i nasady języka.

Najgroźniejszym typem reakcji na użądlenie jest wstrząs anafilaktyczny. U osób szczególnie wrażliwych może on wystąpić nawet po użądleniu przez pojedynczego owada, szczególnie w obrębie głowy lub szyi. Objawy ogólnoustrojowej reakcji anafilaktycznej dotyczą skóry, układu pokarmowego, układu oddechowego oraz układu krążenia. Szczególnie groźne są reakcje ze strony układu oddechowego, takie jak duszność, obrzęk krtani, oraz układu krążenia – spadek ciśnienia tętniczego krwi powodujący zapaść z utratą przytomności.

Uwaga na reakcje dwufazowe w przypadku anafilaksji

Trzeba jednak wiedzieć, że w przypadku anafilaksji po ukąszeniu błonkówek odnotowuje się reakcje dwufazowe. Po ok. 6-8 godz. od wyprowadzenia ze wstrząsu – pomimo braku kontaktu z alergenem – następuje samoistny nawrót objawów. Wówczas, jeżeli pacjent nie znajduje się pod opieką specjalisty, może się to zakończyć fatalnie. Dlatego pacjenci, którzy przebyli reakcję anafilaktyczną po użądleniu owada, powinni być poddani 48-godzinnej obserwacji" – wyjaśnia specjalistka.

Likwidacja gniazda szerszeni – wyłącznie przez strażaków

Błonkówki żądlą tylko wtedy, gdy zostaną sprowokowane (jedynie osy mogą żądlić bez powodu). Dlatego do usuwania gniazd tych owadów powinni być wzywani strażacy, którzy potrafią zrobić to fachowo i w pełnym zabezpieczeniu.

W przeciwnym razie może skończyć się to tak tragicznie, jak w przypadku dwóch mężczyzn (ojca i syna), którzy zmarli pod koniec sierpnia 2007 w wyniku użądlenia przez szerszenie. Rozjuszone owady zaatakowały także lekarza i sanitariusza usiłujących pomóc mężczyznom. Kiedy na miejsce przyjechała straż pożarna, na pomoc było już za późno.

Dlatego lekarze, którzy przybędą z pomocą, powinni działać wyłącznie we współpracy ze strażakami. "Nie ma innej metody zabezpieczającej przed użądleniem jak włożenie specjalnego kombinezonu, ale takich na wyposażeniu karetek nie ma. Nie da się także zastosować nic profilaktycznie. W przypadku alergii na jad owadów jedyną, ale za to skuteczną metodą leczenia jest immunoterapia alergenowa, którą przeprowadza już kilka placówek, w tym białostocka Klinika Alergologii, która jest jej prekursorem w Polsce" – mówi dr I. Kucharewicz.