Samobójstwa czwartą przyczyną zgonów dorosłych Polaków. Giną głównie mężczyźni

Wrzesień jest miesiącem zdrowia psychicznego, 10 września już po raz 20. obchodzimy Światowy Dzień Zapobiegania Samobójstwom. 8 września w Centrum Prasowym PAP odbyła się z tej okazji konferencja prasowa, podczas której zaproszeni eksperci przedstawili aktualne dane dotyczące skali zachowań samobójczych oraz zreferowali postępy w realizacji programu pilotażowego centrów zdrowia psychicznego i reformy psychiatrii dziecięco-młodzieżowej.

Znaczący wzrost zachowań samobójczych w populacji poniżej 18. roku życia

Od 2016 r. funkcjonuje ministerialny Zespół Roboczy ds. Prewencji Samobójstw i Depresji. Jego zadaniem było opracowanie krajowego programu zapobiegania samobójstwom – dziś Zespół jest na etapie jego wdrażania. Mimo wielu działań na szczeblu lokalnym i globalnym samobójstwa nadal pozostają jedną z wiodących przyczyną zgonów wśród osób dorosłych: częstszą niż AIDS, działania wojenne, zabójstwa czy powszechna w pewnych regionach światach malaria. W grupie wiekowej 15-29 to wiodąca przyczyna zgonów.

Jak podkreślali eksperci, problem zachowań samobójczych jest trudny i skomplikowany nie tylko ze względu na niepokojącą skalę, ale również dlatego, że czynniki wywołujące kryzys psychiczny potencjalnie mogący doprowadzić do próby samobójczej są niezwykle złożone.

Zgodnie z przytoczonymi podczas konferencji danymi, w Polsce w 2020 roku doszło – według statystyk Głównego Urzędu Statystycznego – do 4553 samobójstw, co w przeliczeniu na 100 tysięcy mieszkańców daje wskaźnik 11,9. W 2020 roku Komenda Główna Policji – raportuje nie tylko liczbę samobójstw, ale i prób samobójczych z uwzględnieniem przyczyny, motywu, metody i miejsca zachowań samobójczych – odnotowała 5165 samobójstw, czyli o 13 proc. więcej niż GUS. W 2021 r. KGP odnotowała 5201 samobójstw, przy czym największa ich liczba dotyczyła grupy wiekowej 35-39 lat. Co więcej, dane potwierdziły, że mężczyźni giną z powodu samobójstwa nadal 6 razy częściej niż kobiety.

- Według danych KGP w grupie wiekowej poniżej 18. roku życia (7-12 oraz 13-18) w ostatnich latach nastąpił znaczący wzrost prób samobójczych - o 80 proc., zgonów samobójczych mieliśmy w porównaniu do ubiegłego roku więcej o ok. 20 proc. W ponad 50 proc. przypadków dane policyjne są niepełne, czyli nie udaje się ustalić przyczyny tych zachowań. Wśród najczęstszych motywów znalazły się kryzysy i zaburzenia psychiczne, których jednak nie należy utożsamiać z chorobami psychicznymi. Chodzi przede wszystkim o zawody uczuciowe oraz konflikty w rodzinie, bardzo często przemoc. Najczęstsza metoda to w populacji dorosłych powieszenie, natomiast jeśli chodzi o próby samobójcze w populacji rozwojowej, na pierwszym miejscu są zatrucia lekami, w drugiej kolejności powierzchowne samookaleczenia. (…) Najczęściej do próby samobójczej dochodzi w domu, w drugiej kolejności w lesie i na drodze – wskazała prof. dr hab. n. med. Agnieszka Gmitrowicz, przewodnicząca Zespołu Roboczego ds. Prewencji Samobójstw i Depresji przy Radzie ds. Zdrowia Publicznego Ministerstwa Zdrowia, kierownik Kliniki Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Centralnego Szpitala Klinicznego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi.

Jak czytać statystyki dotyczące zachowań samobójczych?

W dyskusji o samobójstwach istotne jest prawidłowe przywoływanie danych epidemiologicznych, a te mogą być dostarczane przez wiele źródeł. Jak jest w Polsce?

- Mamy dwie statystyki: Głównego Urzędu Statystycznego, który sprawozdaje liczbę samobójstw oraz przelicza tę liczbę na 100 tysięcy mieszkańców. Stąd tak ważne jest w przekazach informacyjnych rozróżnianie liczby od owego wskaźnika. (…) Komenda Główna Policji liczy samobójstwa i próby samobójcze. W 2013 r. powstał formularz „KSIP 10 -zgłoszenie zamachu/zachowania samobójczego”, który pozwala na rejestrowanie w czasie rzeczywistym, co wyróżnia nas na tle innych krajów Europy. (…) W formularzu jest 17 grup zmiennych, z czego 15 ma znaczenie kliniczne. Statystyki GUS okazują się z rocznym opóźnieniem w stosunku do danych KGP, nie mamy więc wskaźnika za 2021 r., choć posiadamy już informacje z KGP. Dane gusowskie nie uwzględniają też prób samobójczych, czyli głównego czynnika ryzyka samobójstwa dokonanego – wyjaśniła prof. dr hab. n. med. Agnieszka Gmitrowicz.

W ostatnim czasie GUS przyspieszył jednak proces kodowania przyczyn zgonów, jest więc możliwe, że pod koniec września uda się uzyskać zobiektywizowane dane na ten temat. Jak przypomniała ekspertka, GUS rozpoczął dodatkowo kodowanie wszystkich przyczyn zgonu: bezpośrednie, wtórne i wyjściowe (do których zalicza się samobójstwo). Wyjściowa przyczyna zgonu pozostaje nadrzędna i stanowi podstawię do opracowywania analiz dotyczących zgonów z podziałem na ich przyczyny.

Ekspertka podkreśla, że z powodu istnienia dwóch źródeł danych oraz pewnych ograniczeń specyficznych dla każdego z nich rzeczywista liczba samobójstw nie jest precyzyjnie oszacowana.

System opieki psychiatrycznej cały czas się zmienia

Problem zachowań samobójczych to więc z całą pewnością wyzwanie kliniczne i systemowe. Należy jednak podkreślić, że system oferuje wsparcie osobom doświadczającym kryzysu psychicznego: temu mają służyć zmiany w psychiatrii osób dorosłych i dziecięco-młodzieżowej oraz realizacja Programu Zapobiegania Zachowaniom Samobójczym. Za dużą część zadań w jego ramach odpowiada Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie.

- Słowem kluczem w przeciwdziałaniu kryzysom psychicznym mogącym doprowadzić do samobójstwa jest słowo „natychmiast”. (…) Jeśli będziemy umieli efektywnie pomóc osobom w takim kryzysie, który jest przecież przejściowy, wówczas uratujemy jego życie. (…) Głównym założeniem centrów zdrowia psychicznego jest zapewnienie osobom w kryzysie psychicznym pomocy szybkiej, dostępnej bez skierowania – powiedziała dr n. med. Anna Depukat, kierownik Biura ds. Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego z Instytutu Psychiatrii i Neurologii.

Przypomniała też, że każdy dorosły mieszkaniec Polski może zgłosić się do punktu zgłoszeniowo-koordynującego, który obejmie go wsparciem doraźnym i długofalowym już w jego środowisku. Do punktu może zgłosić się też blisko osoby doświadczającej kryzysu. Są to też placówki, do których można zgłosić się po wsparcie nie mając postawionej diagnozy ani nawet pewności, czy nasz stan kwalifikuje nas do interwencji psychiatrycznej. Personel CZP również edukuje w zakresie zdrowia i dobrostanu zdrowia psychicznego.

- Planujemy pokryć do 2027 roku pokryć siecią CZP cały kraj. Aktualnie to jedna trzecia Polski, czyli jedna trzecia dorosłej populacji. Kolejne centra dołączają do programu pilotażowego – zapewniała dr Depukat.

Równolegle do pilotażu psychiatrii środowiskowej trwa reforma psychiatrii dzieci i młodzieży - choć wystartowała niemal z początkiem pandemii COVID-19. Jej podstawowym, choć oczywiście nie jedynym celem, jest zbudowanie w Polsce opieki środowiskowej, która wcześniej w zasadzie w naszym kraju nie funkcjonowała. Zdaniem dr Aleksandry Lewandowskiej, konsultant krajowej w dziedzinie psychiatrii dzieci i młodzieży, gdyby młodzi pacjenci zostali prawidłowo zaopatrzeni na I poziomie referencyjności, większość z nich nie potrzebowałaby hospitalizacji.

- Wyzwania, jakie dziś przed sobą stawiamy, to jeszcze bardziej ścisła współpraca z systemem oświaty i profilaktyka. (…) W drugim kwartale tego roku były ogłoszone konkursy dla placówek II i III poziomu referencyjnego. Na dziś placówek I poziomu mamy 339, na II poziomie jednostek działających jedynie jako poradnia zdrowia psychicznego 66, natomiast poradni funkcjonujących razem z oddziałem dziennym (na II poziomie istnieje możliwość działania dwóch wariantów placówek – red). 46. Na ten moment 25 ośrodków z III poziomu podpisało umowy – poinformowała dr Aleksandra Lewandowska.

Samobójstwo: gdzie szukać pomocy

JEŚLI PRZEŻYWASZ TRUDNOŚCI I MYŚLISZ O ODEBRANIU SOBIE ŻYCIA LUB CHCESZ POMÓC OSOBIE ZAGROŻONEJ SAMOBÓJSTWEM, PAMIĘTAJ, ŻE MOŻESZ SKORZYSTAĆ Z BEZPŁATNYCH NUMERÓW POMOCOWYCH:

• 800 70 2222: całodobowe centrum wsparcia dla osób dorosłych w kryzysie psychicznym
• 800 12 12 12: całodobowy dziecięcy telefon zaufania Rzecznika Praw Dziecka
• 116 111: całodobowy telefon zaufania dla dzieci i młodzieży
• 116 123: telefon wsparcia emocjonalnego dla dorosłych (w godzinach 14-22)

PRZECZYTAJ TAKŻE: Szukałem sukcesu, „znalazłem” depresję. Co dalej?

Psychiatria dziecięca. Pacjenci w trybie planowym czekają na przyjęcie nawet rok