Ten artykuł czytasz w ramach płatnej subskrypcji. Twoja prenumerata jest aktywna

Choroba nowotworowa wywraca życie pacjenta i jego rodziny do góry nogami. W trakcie leczenia i po jego zakończeniu pacjentem onkologicznym opiekuje się zespół specjalistów z różnych dziedzin medycyny. Jedną z nich jest rehabilitacja onkologiczna. Jej celem jest przywrócenie pacjentów do sprawności zarówno w czynnościach codziennych, jak i w życiu społecznym i zawodowym, a także profilaktyka niepełnosprawności wynikającej z następstw choroby i jej leczenia.

Ograniczenia funkcjonalne osób z chorobą nowotworową

Rehabilitacja onkologiczna rozpoczęła się od usprawniania kobiet z nowotworem piersi. W pierwszym okresie zajmowała się zaawansowanymi powikłaniami pod postacią obrzęków chłonnych, zespołów bólowych i ograniczeń funkcji pacjentek. Z czasem pojawiły się nowe grupy pacjentów, które w następstwie rehabilitacji otrzymywały pomoc: chorzy z nowotworami głowy i szyi, miednicy małej (nowotwory ginekologiczne i urologiczne), płuc, czerniakami, z nowotworami tkanek miękkich, kości i inni.

Problemy pacjentów onkologicznych są różnorodne i często złożone, obejmujące:

• zmiany w różnych obszarach ciała (np. piersi — amputacja, zabieg oszczędzający,
• amputacja z rekonstrukcją; usunięcie prostaty, narządu rodnego kobiety, stomia),
• zaburzenia funkcji układów (np. nerwowego, limfatycznego, ruchu, pokarmowego i innych), prowadzące m.in. do niedowładów, obrzęków chłonnych,
• zespoły bólowe,
• obniżenie wydolności fizycznej,
• problemy z akceptacją sytuacji związanych z chorobą.

Wymienione problemy prowadzą do ograniczenia funkcjonowania pacjentów w różnych obszarach życia — od samodzielnego wykonywania czynności dnia codziennego, przez zaburzenia w funkcjonowaniu w rodzinie, społeczeństwie i w strefie zawodowej. Część pacjentów będzie korzystała z rehabilitacji przez całe życie.

Rehabilitacja onkologiczna powinna być dostosowana do potrzeb i możliwości chorego

Pierwszym elementem rehabilitacji jest rehabilitacja medyczna oparta na działaniach fizjoterapeutycznych, psychologicznych, wsparciu sprzętowym. Następnie rozwijane są działania społeczne i zawodowe.

Pacjenci znajdują się na różnych etapach swojego życia osobistego i zawodowego, są w różnym wieku, różnią się od siebie, np. jedni są bardzo aktywni fizycznie, inni mniej. Ważne jest, aby program rehabilitacji dostosować indywidualnie do ich potrzeb i możliwości. Dlatego rehabilitacja onkologiczna wymaga wiedzy i przede wszystkim doświadczenia w pracy z pacjentem onkologicznym. Potrzebna jest wiedza zarówno z zakresu rehabilitacji i fizjoterapii (uwzględniająca najnowsze osiągnięcia pracy z tkankami miękkimi — powięziami, bliznami), jak i wiedza onkologiczna, która pomaga zrozumieć, co dzieje się z pacjentem. Postęp w tych dziedzinach jest bardzo duży i bez ścisłej współpracy z onkologami trudno o najlepsze efekty. Niestety, osób zajmujących się rehabilitacją onkologiczną jest niewiele.

Za mało ośrodków specjalizujących się w rehabilitacji pacjentów onkologicznych

Jak dotąd rehabilitacja medyczna pacjentów onkologicznych jest częścią rehabilitacji ogólnoustrojowej finansowanej przez NFZ. Obecnie (od października) częściowo ulega to zmianie. Pacjentki z nowotworem piersi i obrzękiem chłonnym będą mogły uczestniczyć w rehabilitacji onkologicznej. Jednak ośrodków specjalizujących się w rehabilitacji onkologicznej jest bardzo mało, najczęściej mieszczą się one w centrach onkologii i dostęp do nich jest utrudniony, szczególnie dla pacjentów zamiejscowych. Pacjentki z nowotworem złośliwym piersi w wieku produkcyjnym, ubezpieczone w ZUS-ie mogą korzystać z rehabilitacji w ramach programu prewencji rentowej ZUS (24-dniowe turnusy wyjazdowe). To bardzo dobra forma usprawniania dla osób, które mogą z niej skorzystać.

Rehabilitację prowadzą także organizacje pozarządowe, Kluby Amazonek, Polskie Towarzystwo Laryngektomowanych, zrzeszenia kobiet z nowotworami narządu rodnego (np. Stowarzyszenie Eurydyki), Stowarzyszenie Gladiator i inne. PFRON dofinansowuje turnusy rehabilitacji.

Pomimo różnych możliwości, trzeba obiektywnie stwierdzić, że wielu pacjentów onkologicznych ma duże trudności w dostępie do rehabilitacji. Pojawiają się też nowe formy rehabilitacji pacjentów onkologicznych.

Program ułatwiający powrót do pracy

Białostockie Centrum Onkologii jest liderem unikalnego w skali kraju projektu unijnego „Program rehabilitacji osób z chorobą onkologiczną ułatwiający powrót do pracy” w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Podlaskiego na lata 2014-2020 r. Hasło projektu to: Idź naprzód. Ciesz się życiem (strona internetowa www.idznaprzod.com).

Projekt jest prowadzony w partnerstwie ze Szpitalem Ogólnym w Wysokiem Mazowieckiem i Uniwersytetem Medycznym w Białymstoku; czas realizacji: od 1.12.2017 r. do 31.12.2021 r.

Projekt jest realizowany w trzech etapach:

• Etap I obejmował stworzenie Onkologicznego Centrum Rehabilitacji, którego zadaniem jest realizacja działań administracyjnych oraz koordynacja działań projektu.
• Etap II to działania szkoleniowe skierowane do psychologów oraz fizjoterapeutów i lekarzy rehabilitacji prowadzących rehabilitację pacjentów onkologicznych, a także szkolenia z zakresu rehabilitacji społecznej dla członków organizacji pozarządowych.
• Etap III obejmuje rehabilitację ułatwiającą powrót do pracy.
  Program skierowany jest do mieszkańców województwa podlaskiego w wieku od 20 do 64 lat, u których rozpoznano i leczono chorobę nowotworową w latach 2016-2020 r.

W ramach działań zostały utworzone cztery Punkty Konsultacji Rehabilitacji (w Białymstoku, Łomży, Augustowie i Wysokiem Mazowieckiem), gdzie pacjenci mogą uzyskać informacje o projekcie i przejść badanie lekarskie w celu kwalifikacji do programu. Pacjenci mogą skorzystać z jednej z form oddziaływań: rehabilitacji ambulatoryjnej lub stacjonarnej, lub z turnusu terapii Simontonowskiej (poznawczo-behawioralnej). Mogą również skorzystać z rehabilitacji społecznej jako jednej z form oddziaływania lub po przebytym turnusie.

Głównym celem projektu jest praca z osobami po chorobie onkologicznej nakierowana na umożliwienie im powrotu do pracy — z uwagi na niski odsetek pacjentów, którzy po chorobie wracają do aktywności zawodowej oraz zwiększającą się systematycznie zachorowalność na nowotwory. Efektem podejmowanych działań będzie powrót do aktywności zawodowej i społecznej pacjentów po chorobie onkologicznej. Wśród działań informacyjno-edukacyjnych i medycznych ukierunkowanych na ułatwienie powrotu do pracy, są m.in.: ergonomia pracy, zalecane formy aktywności fizycznej, edukacja socjalna z zakresu potrzebnych przepisów, fizjoterapia, zajęcia z dietetykiem i onkologiem, asertywność, wsparcie emocjonalne, motywacja. Jest również edukacja w zakresie profilaktyki III-rzędowej i Europejskiego Kodeksu Walki z Rakiem.

Rehabilitacja onkologiczna nie tylko poprawia sprawność i jakość życia pacjentów, umożliwia też powrót do życia osobistego, w rodzinie, społecznego i zawodowego. Obserwujemy, że coraz częściej pacjenci pracują w czasie leczenia onkologicznego lub bardzo szybko wracają do pracy. Są to aspekty makroekonomiczne, które warto brać pod uwagę, myśląc o rehabilitacji onkologicznej.

"Głos Pacjenta Onkologicznego" nr 4/2019