Rak szyjki macicy. Ekspert: przyczyna nieefektywnej profilaktyki leży w organizacji działań systemowych

27 stycznia odbyła się konferencja „Usprawnienia realizacji programu profilaktyki raka szyjki macicy. Gdzie jesteśmy? Dokąd zmierzamy?”, zorganizowanej przez Stowarzyszenie IFIC Polska. Podczas spotkania przedstawiono pierwsze wnioski z zakończonego pilotażu Programu Profilaktyki Raka Szyjki Macicy.

Zakończył się pilotaż HPV-DNA

Pilotaż był realizowany przez Centralny Ośrodek Koordynujący, Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowy Instytut Badawczy (NIO-PIB) w ramach Narodowej Strategii Onkologicznej. Jego celem było porównanie skuteczności testu molekularnego (HPV-DNA) w kierunku wirusa HPV o wysokim ryzyku onkogennym oraz badania cytologicznego, stosowanego dotychczas w Programie Profilaktyki i Wczesnego Wykrywania Raka Szyjki Macicy. Zarówno badanie HPV-DNA, jak i cytologia mają za zadanie wczesne wykrycie zmian przednowotworowych i raka szyjki macicy. Obie metody są już stosowane na świecie jako badanie przesiewowe w profilaktyce tego nowotworu.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Pilotaż testu HPV-DNA: bliżej przełomu w profilaktyce raka szyjki macicy

– W pilotażu wzięło udział ponad 30 tys. kobiet pomiędzy 30. a 59. rokiem życia. Wstępne wnioski wskazują, że test HPV jest dwa razy skuteczniejszy w wykrywaniu raka szyjki macicy od cytologii - powiedział dr hab. n. med. Andrzej Nowakowski, prof. NIO-PIB, kierownik Poradni Profilaktyki Raka Szyjki Macicy w Zakładzie Profilaktyki Nowotworów Narodowego Instytutu Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie - Państwowego Instytutu Badawczego oraz kierownik Centralnego Ośrodka Koordynującego Program Profilaktyki Raka Szyjki Macicy.

Dodał, że pełne wnioski z pilotażu są planowane na koniec bieżącego roku.

Obecna sytuacja w obszarze profilaktyki raka szyjki macicy

Justyna Marynowska, specjalista medycznej diagnostyki laboratoryjnej, wiceprezes zarządu Pracodawców Opieki Integrowanej Opartej na Wartości, związek pracodawców SPOIWO, zwróciła uwagę, że sytuacja w Polsce, na tle krajów Unii Europejskiej, wygląda źle, a wprowadzony w 2006 r. populacyjny program profilaktyczny nie poprawił trendów zachorowań i zgonów w stopniu satysfakcjonującym. Dlatego, według niej, tak ważne jest regularne wykonywanie przez kobiety badań przesiewowych, ale również właściwe wykorzystanie potencjału diagnostycznego, który jest w Polsce na dobrym poziomie.

– Większe znaczenie ma robienie jakiejkolwiek formy skriningu niż dobór metody badania. Jakkolwiek atrakcyjny, nowoczesny pakiet zachęca pacjentki, lekarzy, położne i menedżerów systemowych - zauważył lek. Artur Prusaczyk, ginekolog-położnik, wiceprezes Centrum Medyczno-Diagnostycznego w Siedlcach.

Dodał, że słabe wyniki zaskakują w kontekście dużej liczby położnych i ginekologów w naszym systemie opieki zdrowotnej. Obecnie tylko ok. 100 położnych w Polsce pobiera cytologię. W ocenie eksperta przeszkolenie i zmotywowanie ok 3500 położnych POZ i ok 2000 położnych AOS do pracy nad profilaktyką i edukacją pacjentów jest absolutnie kluczowe.

– Analizując problem nieefektywnej profilaktyki onkologicznej widać, że przyczyna leży w organizacji działań systemowych, a dbałość pacjentów o swoje zdrowie jest wynikiem uporządkowania procesów otoczenia prawnego, finansowego i organizacyjnego, a w ich efekcie klinicznego - dodał.

Z kolei posłanka Barbara Dziuk, przewodnicząca sejmowej Podkomisji stałej do spraw onkologii, stwierdziła, że opowiada się za włączeniem cytologii do koszyka badań okresowych. Zaznaczyła przy tym, że kluczowe jest budowanie świadomości wśród kobiet, a “do poprawienia poziomu edukacji wśród kobiet powinien powstać zespół interdyscyplinarny, składający się m.in. z organizacji medycznych, ministerstw, farmaceutów, organizacji pozarządowych”.

Rak szyjki macicy: 99 proc. podmiotów POZ nie ma umów na realizację programu

Stowarzyszenie IFIC Polska zwróciło uwagę, że mimo dostępnych programów profilaktycznych oraz prac nad wprowadzeniem do nich korzystnych zmian, nadal pozostają niezagospodarowane obszary w kontekście profilaktyki i diagnozowania raka szyjki macicy.

Powołało się na raport “Zdrowe Dane” (opracowany przez NFZ), w którym wskazano na nierówne szanse przeżycia pacjentek z rakiem szyjki macicy w poszczególnych województwach. W ocenie Stowarzyszenia nierówności te wynikają w szczególności z czynników systemowych i środowiskowych, wśród których wymieniają:

• bardzo niską systemową (MZ, NFZ) umiejętność identyfikacji i realizacji celów populacyjnych,
• brak obowiązku umów na realizację programu (99 proc. podmiotów POZ ich nie posiada),
• brak wymogów i odpowiedzialności menedżerów podmiotów za realizację celów populacyjnych,
• słabą koordynację przepływu pacjentek w kolejnych etapach realizacji odpowiedniej diagnostyki w przypadku dodatnich wyników badania przesiewowego oraz leczenia i follow-up,
• słabą dostępność do ośrodków wykonujących badania profilaktyczne w niektórych regionach,
• niską wiedzę na temat badań profilaktycznych wśród kobiet,
• zbyt małą liczbę wykonywanych badań przesiewowych (aczkolwiek wyróżniające się pozytywnie wyniki dla województwa świętokrzyskiego potwierdzają, że można ten proces zorganizować zgodnie ze standardami).

Przykładem może tu być woj. podlaskie, w którym na 118 gmin aż w 93 nie było gabinetu ginekologicznego.

Jak usprawnić realizację programu profilaktyki raka szyjki macicy?

Stowarzyszenie podkreśla, że aby badania przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy były jak najbardziej efektywne, należy wprowadzić zmiany dotyczące sposobu wykonywania badań, jak i samego algorytmu. Konieczne jest systemowe podejście do całego programu i skupienie się na wykonaniu jak największej liczby badań kobietom we wskazanej grupie wiekowej. Usprawnieniem całego procesu może być włączenie do niego wyszkolonych pielęgniarek i położnych, których zadaniem byłoby wykonywanie badań pozostawiając lekarzom patomorfologom jedynie diagnozę. Dzięki temu pacjentki zyskałyby na dostępności wizyty, nie musząc już czekać na wizytę u ginekologa, aby wykonać badanie.

Pośród kluczowych kwestii, które powinny zostać wdrożone w celu poprawy efektywności przesiewu, należy wymienić cele krótko- i długoterminowe, których spełnienie jest niezbędne dla poprawy jakości profilaktyki w Polsce.

Cele krótkoterminowe:

1. Wdrożenie kampanii edukacyjnych, wywołujących motywację pozytywną, nie negatywną. Tak jak np. w Danii, gdzie dodatkowe koszty wizyt są odliczane od podatku.
2. Jednolita i na odpowiednim poziomie wycena świadczeń wykonywanych w ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy, w tym wyodrębnienie kosztów akwizycji. Wprowadzenie dodatków motywacyjnych i premii za wyniki (za zdarzenie i akumulatywnie)
3. Zaangażowanie w wykonywanie badań profilaktycznych położnych (POZ, szpitale powiatowe).
4. Realizacja działań przez zespół POZ, ze szczególnym zaangażowaniem położnych:

• umawianie pacjentek
• pobieranie materiału
• edukacja na temat celu, zasad i metod

5. Zmiana protokołu dot. programu profilaktyki na zgodny ze wskazaniami ekspertów oraz tożsamego z wynikami pilotażu:

• maksymalne objęcie docelowej populacji badaniami
• zagwarantowanie adekwatnego przepływu pacjentek, dostępu i realizacji odpowiedniej diagnostyki w przypadku dodatnich wyników badania przesiewowego oraz leczenia
• koordynacja losu pacjentek

6. Ustawiczne dążenie do eliminacji tzw. „białych plam” i zapewnienia pełnego dostępu do świadczeń w programie profilaktyki:

• na etapie podstawowym (pobranie badania przesiewowego), stworzenie warunków i motywacji zespołów POZ do udziału w programie.
• na etapie diagnostyki pogłębionej (świadczenia dla pacjentek z dodatnimi wynikami badania) – rozbudowa sieci poradni kolposkopowych (patologii szyjki macicy), szkolenie i certyfikacja personelu oraz adekwatna wycena procedur

Poza tym zdaniem ekspertów należy jak najszybciej znieść zapisy o realizacji etapu podstawowego programu tylko w obrębie aktywnej listy POZ, co umożliwi zwiększenie dostępu do badań dla pacjentek objętych opieką zespołów POZ nierealizujących programu

Konieczne są także ustawiczne szkolenia personelu zaangażowanego w realizację programu (menadżerów zdrowia publicznego, lekarzy ginekologów, położnych, koordynatorów) oraz ewaluację jakości ich pracy.

Cele długoterminowe:

1. Budowanie dostępności i uczestnictwa w populacyjnym w programie profilaktyki raka szyjki macicy. Szczególnym zadaniem jest redukcja populacji będącej poza opieką przez ponad 5 lat (out of care, non compliance) – analogicznie do działań w zakresie przeciwdziałania COVID-19

2. Wdrożenie zmian w protokole programu profilaktyki raka szyjki macicy:

• wprowadzenie innowacyjnych metod badania cytologicznego (LBC), pozwalającego na prostsze i efektywniejsze badanie;
• wprowadzenie do programu badań przesiewowych czułych testów HPV-DN;
• zmniejszenie konieczności wykonywania powtórnych badań dzięki użyciu dokładniejszego sprzętu medycznego. Umożliwienie wykonywania wielu badań na tej samej próbce.

3. Zwiększenie dostępności gabinetów ginekologicznych oraz efektywne wykorzystanie zasobów personelu i sprzętowych:

• sfinansowanie inwestycji z projektu FEnIKS (priorytet zdrowie).

4. Utworzenie jednolitej bazy danych umożliwiającej monitorowanie wyników badań:

• e-rejestracja;
• możliwość pobierania materiału w każdej gminie;
• stworzenie call center odpowiedzialnego za zaproszenia na badania profilaktyczne (możliwość rozszerzenia funkcjonalności TIP NFZ 800 190 590);
• zbieranie danych dotyczących badań cytologicznych wykonanych publicznie i prywatnie. Wystandaryzowane dane ze wszystkich źródeł w zakresie uczestnictwa powinny znaleźć się w 1 bazie danych/rejestrze, (np. SIMP, lub rejestr na P1) zawierającej informacje o badaniach przesiewowych oraz finansowanych w AOS (tzw. cytologia W2) oraz wykonanych prywatnie (tak jak wyniki testów w kierunku COVID-19)

Konieczna jest także publikacja zanonimizowanych danych dot. poziomu realizacji programu do poziomu gminy na portalu Zdrowe Dane oraz informacja zwrotna przesyłana jako raport do podmiotu.

Źródło: Materiały prasowe, PAP

PRZECZYTAJ TAKŻE: PTGiP pracuje nad nowoczesnym programem profilaktyki raka szyjki macicy