Psychospołeczne skutki COVID-19. Wpływ izolacji i pracy zdalnej na psychikę

"U do tej pory nieleczonych osób pojawiają się problemy psychiatryczne w postaci zaburzeń snu, zaburzeń lękowych i depresyjnych. Początkowo są to zaburzenia adaptacyjne, jednak później u niektórych pacjentów mogą się rozwinąć objawy epizodu depresyjnego" - powiedział dr n. med. Piotr Wierzbiński, specjalista psychiatrii, i dodał, że zaburzenia lękowe i depresyjne mogą pojawić się także u osób zmagających się z chorobami przewlekłymi.

"Na pewno pacjenci z chorobami somatycznymi, u których wcześniej występowały zaburzenia psychiatryczne, będą odczuwali większe nasilenie lęku, chociażby z tego powodu, że docierają do nich informacje o osobach zmarłych na COVID-19, które miały choroby współistniejące" - zaznaczył i wyjaśnił, że osoby leczące się psychiatrycznie z pewnością odczują pogorszenie samopoczucia, jednak w ich przypadku należy kontynuować dotychczasową terapię i ewentualnie optymalizować dawki leków.

Dr Wierzbiński zwrócił także uwagę, że odległe skutki w zakresie zdrowia psychicznego społeczeństwa po ustąpieniu obecnej sytuacji kryzysowej będą trudne do oszacowania i nie wykluczone, że ujawnią się po kilku miesiącach, a nawet latach. "Być może pojawi się nowa kategoria diagnostyczna w psychiatrii, czyli zespół stresu pocovidowego" - przewiduje ekspert.

Epidemia COVID-19: nowe stresory

Dr Wierzbiński zwrócił uwagę, że w czasie epidemii COVID-19 pojawiły się nowe stresory. 

"Niestabilność, niepewność obecnej sytuacji generuje lęk potęgowany dynamicznymi zmianami co do prognoz i dalszego postępu epidemii. Pojawia się lęk przed zachorowaniem, lęk o siebie i bliskich, który utrzymuje się wiele tygodni" - wyjaśnił psychiatra.

"Dla części osób bardzo trudno jest być świadkiem trudnych sytuacji u innych osób. Pojawia się poczucie społecznego zagrożenia" - powiedział ekspert i dodał, że już sama zmiana planów życiowych może być silnym stresorem.

Zdaniem dr. Wierzbińskiego stres mogą powodować także ograniczenia wynikające z regulacji sanitarno-epidemicznych, m.in. przebywanie w domach. Dotyczy to zwłaszcza ofiar przemocy domowej.

CZYTAJ TEŻ: W czasie pandemii COVID-19 samotność to poważny czynnik ryzyka

Negatywnie na zdrowie psychiczne w dobie COVID-19 wpływa także utrata stabilności zawodowej, ekonomicznej, ograniczenie możliwości zarobkowania i utrzymania rodziny - wymienił psychiatra i dodał, że czynnikiem stresującym może być też obawa stygmatyzacji osoby, która jest zakażona koronawirusem.

Epidemia COVID-19: kto jest szczególnie narażony na pogorszenie się zdrowia psychicznego

"Reakcja emocjonalna w odpowiedzi na stresor jest indywidualnie zmienna. Zależy głównie od cech osobowości, współistniejących chorób psychiatrycznych, somatycznych oraz środowiska, w którym pacjent żyje" - zaznaczył dr Wierzbiński i dodał, że osobami, które nadmiernie reagują na sytuację kryzysową są zwykle:

• osoby starsze, z chorobami przewlekłymi, które są w grupie wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19,
• dzieci i nastolatki,
• osoby, które bezpośrednio pomagają w walce z chorymi na COVID-19,
• osoby z zaburzeniami psychicznymi (lęk, depresja, OCD, nadużywający substancji psychoaktywnych).

CZYTAJ TEŻ: Jak ochronić seniora przed psychologicznymi konsekwencjami pandemii COVID-19

Psychologiczny wpływ kwarantanny

Aby odpowiedzieć na pytanie, jaki jest wpływ kwarantanny na psychikę, dr Wierzbiński powołał się na badania naukowe, które przeprowadzono w czasie poprzednich epidemii.

W jednym z nich naukowcy z Department of Psychological Medicine King's College London poddali metaanalizie 3163 publikacji dotyczących wypływu kwarantanny na psychikę, które znajdują się w bazach danych. Do badania zakwalifikowano ponad 20 artykułów. 11 badań dotyczyło epidemii SARS, 5 badań - Eboli, 3 badania - grypy H1N1 (2009/2010), a 2 badania MERS.

Z przeprowadzonej przed brytyjskich naukowców analizy wynika, że większość osób poddanych kwarantannie prezentowała psychologiczne objawy stresu, takie jak:

• wyczerpanie emocjonalne,
• zaburzenia depresyjne,
• stres,
• drażliwość,
• bezsenność,
• cechy PTSD.

W przypadku epidemii SARS badani odczuwali:

• 20 proc. strach,
• 18 proc. niepokój,
• 10 proc. poczucie winy,
• 5 proc. poczucie zadowolenia,
• 4 proc. poczucie ulgi.

W jednym z badań porównano bliskie i odległe psychologiczne skutki kwarantanny z powodu epidemii SARS. 7 proc. osób prezentowało objawy zespołu lękowego, 17 proc. wyrażało złość, po 4-6 miesiącach od zakończenia kwarantanny częstość występowania tych objawów zmniejszyła się do odpowiednio 3 i 6 proc.

Wpływ epidemii na zdrowie psychiczne pracowników ochrony zdrowia

Badacze przeanalizowali także wpływ epidemii i związanej z nią kwarantanny na stan psychiczny pracowników ochrony zdrowia. Okazało się, że 3 lata po epidemii SARS stwierdzono u nich większą częstość stosowania SPA i alkoholu.

CZYTAJ TEŻ: COVID-19 a uzależnienia: jak epidemia wpłynęła na spożycie alkoholu?

"Ponadto u pracowników ochrony zdrowia poddanych kwarantannie zanotowano dodatnią korelację z zachowaniami unikającymi, minimalizującymi bezpośredni kontaktu z pacjentem, oraz większą częstość absencji w pracy po epidemii. Okazało się, że po epidemii 26 proc. pracowników unikało pacjentów kaszlących, a 21 proc. - publicznych przestrzeni już po zakończeniu kwarantanny" - wyjaśnił dr Wierzbiński.

"Pracownicy ochrony zdrowia czuli również większą stygmatyzację, przejawiali zachowania unikające, wyższy poziom frustracji, złości, braku nadziei, poczucia samotności, smutku, zamartwiania się" - dodał psychiatra i zaznaczył, że z tych powodów u osób bezpośrednio zaangażowanych w walkę z chorobami zakaźnymi mogą się pojawić objawy wtórnego zespołu stresu pourazowego.

WARTO WIEDZIEĆ: Jak stres odczuwany przez lekarzy wpływa na ich zdrowie psychiczne?

"Objawy STSD są podobne jak w przypadku PTSD, ale etiologia jest odmienna - pojawia się u osób, które były świadkami trudnych wydarzeń u innych ludzi. Jednak przebieg jest ten sam - początkowo chory jest skoncentrowany na obowiązkach, jednak później pojawia się poczucie wyczerpania obecną sytuacją, narastanie zmęczenia i poczucia bezradności, poczucie braku kontroli nad otaczającym pacjenta światem, a dodatkowo poczucie winy, tendencja do wycofania z kontaktów społecznych" - wyjaśnił dr Wierzbiński i dodał, że z powodów psychologicznych długotrwała kwarantanna społeczna jest nie do utrzymania. 

"W pewnym momencie mechanizm adaptacyjny się wyczerpuje i pacjenci przestają stosować się do zaleceń. Cechują się dezadaptacją zachowań, pojawia się u nich pewnego rodzaju bunt. Część osób jest drażliwsza, ma wybuchy gniewu. Są nadmiernie aktywowani na stres. Stąd też stała, wzmożona aktywacja układu adrenergicznego i lęk zwiększa ryzyko chorób serca, udaru mózgu oraz wpływa destabilizująco na już obecne choroby somatyczne, np. nadciśnienie, cukrzycę" - wyjaśnił ekspert.

Zdrowie psychiczne a COVID-19

Dr Wierzbiński przestawił najnowsze wyniki badań, które przeprowadzili naukowcy z Shenzhen University w Chinach dotyczące wpływu COVID-19 na zdrowie psychiczne. Badacze przeprowadzili w lutym 2020 r. anonimową ankietę pośród 603 losowo wybranych respondentów (416 kobiet i 187 mężczyzn). 182 osoby to pracownicy służby zdrowia. 

Analiza objęła występowanie GAD (pojawił się u 34 proc. badanych), objawy depresji (18,1 proc.) oraz zaburzeń snu (18,1 proc.), przy czym u pracowników ochrony zdrowia odsetek ten był znacznie większy: 37,4 proc. medyków zmagało się z GAD, 19,8 proc. miało objawy depresyjne, a zaburzenia snu - 23,6 proc.

Ankietowani zostali ocenieni także pod kątem czasu spędzanego codziennie na zdobywaniu informacji na temat epidemii COVID-19 oraz posiadanej wiedzy o zakażeniu COVID-19 oraz jego objawach.

"Okazało się, że 264 osoby koncentrowały się na COVID-19 więcej niż 3 godziny dziennie każdego dnia. Z kolei 482 osoby były dobrze wyedukowane w zakresie COVID-19" - powiedział dr Wierzbiński.

Negatywny wpływ na zdrowie psychiczne potwierdzili inni chińscy naukowcy, których wyniki badań zostały opublikowane na łamach "General Psychiatry".

"U 29,29 proc. ankietowanych odnotowano umiarkowany lub łagodny stres, a u 5,14 proc. - ciężki stres, przy czym u kobiet stres był znacząco bardziej nasilony niż u mężczyzn i były one bardziej narażone na rozwój PTSD" - zaznaczył dr Wierzbiński i dodał, że niskie nasilenie stresu odnotowano w młodszej grupie wiekowej. Zauważono również zależność, że im wyższy poziom edukacji, tym większe nasilenie stresu.

CZYTAJ TEŻ: Poziom lęku wśród Polaków na początku maja mógł być dwukrotnie wyższy niż przed pandemią [BADANIE]

Epidemia COVID-19: straty z powodu przewlekłego lęku

"Przewlekły stres generuje straty, ponieważ lękowo oceniamy rzeczywistość. W czasie stresu, epidemii zdolność kreatywnego myślenia ulega zmniejszeniu. Popełnia się więcej błędów, które generują nowy lęk i nasilają frustrację" - wyjaśnił dr Wierzbiński i dodał, że u osób zmagających się z lękiem pojawia się także problem decyzyjny, myślenie staje się defensywne.

"Z kolei objawy somatyczne lęku - ścisk w klatce piersiowej, nierówne bicie serca czy bóle brzucha - zmuszają do wizyty u lekarza, ale nie psychiatry, lecz kardiologia czy internisty, w celu znalezienia medycznych przyczyn dolegliwości. Jednak po diagnostyce wykluczającej chorobę część pacjentów nie jest w stanie dopuścić do siebie myśli, że jest to problem stresowy, psychologiczny " - zaznaczył ekspert.

CZYTAJ TEŻ: Pandemia COVID-19: niezbędne są inwestycje na rzecz zdrowia psychicznego [RAPORT ONZ]

Epidemia COVID-19: jak przetrwać domową kwarantannę?

"Kwarantanna wymusza istotną zmianę funkcjonowania w zakresie nawyków, rutyny i codziennych kontaktów z domownikami. Nagle okazuje się, że wszyscy jesteśmy razem w jednym miejscu, że praca zdalna nie jest łatwa, ponieważ czas na nią przeznaczony musimy współdzielić z dziećmi. Poza tym przebywanie w izolacji zawsze jest źródłem dodatkowego lęku" - zaznaczył dr Wierzbiński.

Jaką zatem objąć strategię, by przetrwać w domu w czasie kwarantanny? 

"Ustal harmonogram dnia wspólne z domownikami. Formułuj cele, ale te możliwe do osiągnięcia. Jasno wyrażaj swoje potrzeby, gdyż konieczna jest transparentna komunikacja" - wymienia psychiatra i dodaje, że ważna jest także umiejętność przepraszania. 

PRZECZYTAJ TAKŻE: Jak udzielić pomocy psychiatrycznej w dobie pandemii COVID-19? Zalecenia PTP

Epidemia COVID-19: jak radzić sobie w stresie?

1. Zrób przerwę od oglądania, czytania i słuchania wiadomości dotyczących epidemii.

2. Ogranicz korzystanie z mediów społecznościowych, które poruszają temat epidemii.

3. Znajdź JEDNO WIARYGODNE ŹRÓDŁO informacji dotyczące epidemii. Jest ono korzystniejsze niż napływ wielu niesprawdzonych informacji. Ciągły dostęp do takich informacji zwiększa poziom lęku.

4. Zadbaj o odporność poprzez regularną aktywność fizyczną czy właściwą higienę snu, unikanie środków psychoaktywnych oraz "substancji zabronionych".

6. Kontaktuj się z osobami, którym ufasz, z którymi przebywanie do tej pory dawało ci satysfakcję - to istotnie obniża poziom stresu.