Prof. Andrzej Nowakowski: Szczepienia przeciwko HPV powinny być obowiązkowe i refundowane

W Narodowej Strategii Onkologicznej (NSO) wprowadzono zapis o rozpoczęciu szczepień przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) najpierw dziewcząt, potem chłopców. Co ma kluczowe znaczenie dla powodzenia tej strategii w postępowaniu przeciwnowotworowym?

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) w 2017 r. uznała szczepienie przeciwko HPV za priorytetowe w profilaktyce raka szyjki macicy, który jest największym problemem zdrowia publicznego związanym z zakażeniami tym wirusem. Dlatego WHO zaleca wykonywanie tych szczepień przede wszystkim u dziewcząt w wieku 9-14 lat, przed inicjacją seksualną, przed kontaktem z wirusem. Są to bowiem szczepienia typowo profilaktyczne, a nie lecznicze. Objęcie szczepieniami 80 proc. populacji dziewcząt zmniejszy ryzyko zakażeń dla chłopców (mężczyzn w przyszłości). WHO zaleca także szczepienia dziewcząt i chłopców od 15. roku życia, ale dopiero wówczas, gdy obejmie się szczepieniami 80 proc. kohort dziewcząt i pozostają wolne środki. Wiele krajów refunduje te szczepienia także dla chłopców, ponieważ mężczyźni również chorują (co prawda o wiele rzadziej niż kobiety) na nowotwory wywołane zakażeniem HPV, takie jak rak odbytu, prącia czy nowotwory głowy i szyi. Niezłośliwe zmiany, jak nawracająca brodawczakowatość krtani czy kłykciny kończyste związane z HPV, występują zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Szczepienia są bezpieczne i zarejestrowane do stosowania u obu płci.

Należy bardzo mocno podkreślić, iż pierwsze efekty populacyjne szczepień obserwuje się dopiero po ok. 10 latach¹ od ich wdrożenia. Należą do nich: niższa zachorowalność na stany przedrakowe szyjki macicy u młodych kobiet, niższa częstość zakażeń HPV i spadek zachorowalności na kłykciny kończyste. Osiągnięcie pełnego efektu populacyjnego wymaga ok. 30-50 lat² – osoby zaszczepione w młodości, unikną zachorowania na nowotwory w wieku podeszłym, bo taka jest przecież epidemiologia tych chorób.

Celem wspomnianej narodowej strategii jest wyszczepienie przeciwko HPV przynajmniej 60 proc. wskazanej populacji. W jaki sposób należałoby realizować te szczepienia, by osiągnąć najlepsze efekty zdrowotne?

Osobiście jestem zwolennikiem wprowadzenia szczepień przeciwko HPV do Programu Szczepień Ochronnych (PSO) jako refundowanych szczepień obowiązkowych. Najlepiej na początku objąć nimi od razu kilka roczników nastoletnich dziewcząt, ponieważ zgodnie ze stanowiskiem WHO daje to możliwość uzyskania efektów w krótkim czasie (w Polsce byłoby to trudne do wprowadzenia).

Szczepienia obowiązkowe w PSO to jest jedyna i najskuteczniejsza droga do osiągnięcia najwyższego poziomu zaszczepienia kohort młodych osób, które będą stanowić odporną na zakażenia HPV populację Polski za kilka-kilkadziesiąt lat. Zdaję sobie sprawę, iż jest to obecnie bardzo trudne do zrealizowania – z różnych względów: innych priorytetów, przyczyn finansowych, organizacyjnych, braku dostępności szczepionek. Być może w okresie „przejściowym” (przed wprowadzeniem do obowiązkowego kalendarza) udałoby się utrzymać szczepienia przeciwko HPV jako zalecane w PSO, ale refundowane dzięki zapisom NSO i dystrybuowane jak szczepienia obowiązkowe.

Szczepionki, kwalifikacja do nich i sam proces szczepień przeciwko HPV nie różnią się od innych immunizacji pediatrycznych, realizowanych w POZ. Mamy gotowe kanały dystrybucji przez sanepid, z zachowaniem niezbędnego tzw. zimnego łańcucha. Potrzebna jest także edukacja i pełna akceptacja tych szczepień przez cały sektor ochrony zdrowia i społeczeństwo oraz ciągłe obalanie mitów, rozpowszechnianych przez ruchy antyszczepionkowe. Szczepionki przeciwko HPV są jednymi z najbardziej, jeśli nie najbardziej przebadanymi pod kątem ich bezpieczeństwa na świecie i są uznane przez WHO jako wyjątkowo bezpieczne. Doświadczenia innych krajów dowodzą, iż refundacja i dystrybucja tych produktów przez apteki daje najmniejszy poziom zaszczepienia populacji.

Czy są kraje bliskie eradykacji wirusa i eliminacji zachorowań na nowotwory związane z zakażeniem HPV dzięki realizowanym od kilkunastu lat szczepieniom przeciwko temu wirusowi?

Kilka krajów ogłosiło na łamach prestiżowych czasopism medycznych plany bliskie eradykacji raka szyjki macicy za kilkadziesiąt lat. Należy do nich Australia, która jako jedna z pierwszych wprowadziła w 2007 r. program powszechnych szczepień przeciwko HPV. Kilka lat temu Australia zamieniła także badania cytologiczne na bardziej czuły test przesiewowy w kierunku wczesnego wykrywania raka, oparty na diagnostyce wirusa HPV w rozmazach z szyjki macicy.

Szeroki pilotaż w tym zakresie ze środków Ministerstwa Zdrowia prowadzi także Narodowy Instytut Onkologii w Warszawie, a od roku 2021 planowane jest dołączenie kolejnych kilku-kilkunastu ośrodków z Polski.

Uważam, iż objęcie polskich dzieci szczepieniami ochronnymi przeciwko HPV oraz jak najszerszej populacji dorosłych kobiet nowoczesnym, dobrze zorganizowanym skriningiem raka szyjki macicy to bardzo ważne zadania dla systemu ochrony zdrowia. Ich realizacja powinna za kilka lat/dekad przynieść w naszym kraju znaczny spadek zachorowalności i umieralności z powodu raka szyjki macicy i innych nowotworów wywoływanych przez wirusa brodawczaka ludzkiego.

1. BMC Infect Dis. 2016; 16: 52.
2. Br J Cancer. 2007 Jan 15; 96(1): 143–150

ZOBACZ TAKŻE: Konferencja “Polityka lekowa”. Co zmieni się w kalendarzu szczepień w 2021 roku?