Pacjent w wieku 16 lat współdecyduje o swoim zdrowiu

Prawo medyczne dzieli pacjentów na pełnoletnich i małoletnich. Pacjent, który ukończył 18. rok życia, jest pełnoletni i ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących jego zdrowia. Leczenie takiego pacjenta nie może zostać podjęte bez jego zgody, za wyjątkiem przypadków szczególnych, w których pacjent nie jest zdolny do świadomego wyrażenia zgody. Leczenie pacjenta pełnoletniego na żądanie jego rodziców nie jest dopuszczalne, chyba że pacjent ten został ubezwłasnowolniony, a rodzicom powierzono opiekę nad nim.

Leczenie małoletniego

Pacjent, który nie ukończył 18. roku życia, jest małoletni i nie ma prawa do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących jego zdrowia. Leczenie takiego pacjenta nie może zostać podjęte bez zgody jego przedstawiciela ustawowego, za wyjątkiem przypadków nagłych, gdy nie ma możliwości porozumienia się z przedstawicielem.
Przedstawicielami ustawowymi pacjenta małoletniego są z reguły jego rodzice. Leczenie małoletniego można podejmować bez jego zgody, na żądanie rodziców, do ukończenia przez niego 16. roku życia. Jeżeli małoletni zgłasza się sam, to musi zostać odesłany po rodzica, który wyrazi zgodę na badanie i leczenie. Zgodę na badanie, lecz nie na leczenie, może ponadto wyrazić opiekun faktyczny małoletniego. Jest nim każda osoba, która sprawuje stałą opiekę nad małoletnim, niekoniecznie z nim spokrewniona.

Podwójna zgoda

Pacjent w wieku 16-18 lat ma prawo do współdecydowania o swoim zdrowiu. Podjęcie leczenia takiego pacjenta wymaga uzyskania zgody podwójnej: pacjenta i jego przedstawiciela. Dotyczy to również zgody pisemnej, udzielanej na zabiegi operacyjne albo metody leczenia lub diagnostyki o podwyższonym ryzyku. Jeżeli pacjent sprzeciwia się leczeniu, którego żądają jego rodzice, to do podjęcia leczenia wymagane jest zezwolenie sądu opiekuńczego. Zezwolenie sądu wymagane jest także wtedy, gdy małoletni żąda leczenia, na które nie zgadzają się jego rodzice. O zezwolenie to nie musi występować lekarz, lecz osoba, która jest zainteresowana podjęciem leczenia.

Pacjent, który ukończył 16. rok życia ma prawo do uzyskania pełnej informacji o swoim stanie zdrowia, rozpoznaniu, proponowanych oraz możliwych metodach diagnostycznych i leczniczych, dających się przewidzieć następstwach ich zastosowania albo zaniechania, wynikach leczenia oraz rokowaniach. Pacjent, który nie ukończył 16. roku życia, ma prawo do uzyskania powyższych informacji tylko w takim zakresie, jaki jest potrzebny do prawidłowego przebiegu procesu diagnostycznego lub terapeutycznego. Natomiast zgodę na udzielanie informacji innym osobom może wyrazić tylko pacjent pełnoletni. Za pacjenta małoletniego, także takiego, który ukończył 16 lat, zgodę wyrażają jego rodzice. Prawo dostępu do dokumentacji medycznej przysługuje pacjentom pełnoletnim oraz przedstawicielom ustawowym pacjentów małoletnich. Rodzice nie mogą upoważnić innych osób do wglądu w dokumentację dziecka, ponieważ upoważnienia takiego może udzielić tylko pacjent.

Interwencja na podstawie zachowania pacjenta

Powyższe zasady mają zastosowanie do wszystkich rodzajów leczenia, w tym także do leczenia psychiatrycznego. Jednakże w przypadku zaburzeń psychicznych istnieje dodatkowa możliwość zbadania pacjenta i podjęcia leczenia bez jego zgody bądź zgody przedstawiciela ustawowego. Możliwość ta zachodzi, gdy zachowanie pacjenta wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może on zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź gdy pacjent nie jest zdolny do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych. Podkreślam, iż o możliwości tej decyduje zachowanie pacjenta, a nie informacje lub żądania przekazane przez niego samego bądź inne osoby. Tylko w takiej sytuacji pacjent małoletni, który zgłasza się sam do lekarza, może zostać przebadany bez zgody jego rodziców. W tej sytuacji można również przebadać pacjenta bez jego zgody, także pełnoletniego, na żądanie jego rodziców lub innych osób, stosując przymus bezpośredni.

Konieczność przeprowadzenia takiego badania powinien stwierdzić lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania jego pomocy – inny lekarz. Przeprowadzenie badania w powyższych okolicznościach należy odnotować w dokumentacji medycznej, wskazując na okoliczności uzasadniające podjęcie postępowania przymusowego. W razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie może zarządzić bezzwłoczne przewiezienie pacjenta do szpitala psychiatrycznego.

PODSTAWA PRAWNA
1) art. 9, 16-19 i 26 ust. 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta;
2) art. 31-34 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty;
3) art. 21 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.