Ostre zapalenie zatok przynosowych jest zwykle następstwem kataru

W polskim nazewnictwie utrwalił się termin ostre zapalenie zatok przynosowych (OZZP), dlatego pozostał on w tłumaczeniu nowych rekomendacji. W tej nazwie mieści się:

• ostre wirusowe zapalenie zatok przynosowych,
• ostre powirusowe zapalenie zatok przynosowych,
• ostre bakteryjne zapalenie zatok przynosowych.

Diagnostyka ostrego zapalenia zatok przynosowych: tylko wyjątkowo badania obrazowe i mikrobiologiczne

Ostre zapalenie zatok przynosowych często rozpoznawane jest i leczone przez samych pacjentów. Jeżeli chory decyduje się na konsultację medyczną, zgłasza się do lekarza rodzinnego, który rozpoznaje OZZP na podstawie nagłego wystąpienia objawów:

• upośledzenia lub blokady drożności nosa,
• obecności wydzieliny w nosie lub spływającej po tylnej ścianie gardła,
• bólu twarzy lub uczucia rozpierania w rzucie zatok przynosowych,
• upośledzenia lub braku powonienia.

„Badania obrazowe przy podejrzeniu ostrego zapalenia zatok są wręcz przeciwwskazane. Nie robimy więc RTG, gdyż to zbędna dawka promieniowania, a TK zlecamy tylko wtedy, gdy istnieje podejrzenie powikłania oczodołowego bądź wewnątrzczaszkowego” — mówi dr n. med. Tomasz Gotlib z Kliniki Otolaryngologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego. Wyjątek stanowią również chorzy z jednostronnym bólem zębów, szczęki, mogącym wskazywać na zębopochodną etiologię OZZP.

W codziennej praktyce klinicznej nie są też zalecane badania mikrobiologiczne, rozważa się ich wykonanie w przypadku atopowego i nawrotowego przebiegu choroby. Jako badanie podstawowe zlecana jest rynoskopia — aby ocenić obrzęk, przekrwienie błony śluzowej nosa, rodzaj wydzieliny czy ewentualnych nieprawidłowości anatomicznych. Badanie palpacyjne i opukiwanie okolicy twarzoczaszki może wykazać obecność obrzęku i tkliwości. Mogą to być objawy cięższego przebiegu OZZP, wymagającego zastosowania antybiotyku.

„W zdecydowanej większości przypadków początkowo nie ma zakażenia bakteryjnego, dlatego lepiej się wstrzymać z podawaniem antybiotyku. Część ostrych nieżytów nosa przebiega z nadmierną odpowiedzią zapalną, która sprzyja przedłużaniu się i nasilaniu dolegliwości” — mówi dr Gotlib.

Ostre zapalenie zatok wirusowe czy bakteryjne

Istotne jest odróżnienie ostrego wirusowego zapalenia zatok i ostrego powirusowego zapalenia zatok od ostrego bakteryjnego zapalenia zatok, ponieważ wiąże się to z różnym podejściem terapeutycznym.

Ostre bakteryjne zapalenie zatok rozpoznaje się, jeśli występują:

• zmiana koloru wydzieliny — pojawia się ropny katar z przewagą w jednej jamie nosa,
• silny miejscowy ból twarzy z przewagą po jednej stronie,
• gorączka powyżej 38°C,
• podwyższone parametry ostrego zapalenia (CRP, OB)
• oraz pogorszenie dotychczasowego, łagodnego przebiegu choroby.

Leczenie ostrego zapalenia zatok przynosowych objawowe i wspomagające

Większość przeziębień (czyli zgodnie z definicją: ostrego wirusowego zapalenia błony śluzowej nosa i zatok przynosowych) nie wymaga leczenia. W celu złagodzenia uciążliwych objawów lub w przypadku wcześniejszych epizodów przedłużającego się kataru (ostrego powirusowego zapalenia zatok), lub ostrego bakteryjnego zapalenia zatok można stosować preparaty dostępne bez recepty. Zaleca się płukanie nosa solą fizjologiczną. Stosowane są również leki obkurczające błonę śluzową nosa, ułatwiające drenaż i wentylację zatok przynosowych. Rekomenduje się stosowanie fitoterapii — leków pochodzenia roślinnego o działaniu sekretolitycznym:

• korzeń goryczki,
• kwiat lub kielich pierwiosnka,
• ziele szczawiu,
• kwiat czarnego bzu,
• ziele werbeny i inne.

Rozrzedzenie śluzu ułatwia jego ewakuację, co sprzyja zdrowieniu. Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) zmniejszają dolegliwości związane z procesem zapalnym. 

Rola glikokortykosteroidów donosowych w leczeniu OZZP

Jeśli po 10 dniach objawowego leczenia łagodnego OZZP nie ma poprawy lub po 5 dniach nastąpiło pogorszenie (ostre powirusowe zapalenie zatok przynosowych), podstawę terapii stanowią glikokortykosteroidy donosowe. Wykorzystywane jest silne miejscowe działanie przeciwzapalne tych leków. Stosowane miejscowo glikokortykosteroidy nie wykazują działania immunosupresyjnego.

Terapię można stosować do 28 dni. Podawanie furoinianu mometazonu, który jest aktualnie jedynym lekiem posiadającym rejestracje w OZZP, zmniejsza istotnie statystycznie objawy już w drugim dniu od rozpoczęcia leczenia, a dalsza poprawa następuje podczas kolejnych dwóch tygodni. 

Ostre zapalenie zatok przynosowych - kiedy zastosować antybiotyk

Wskazaniem do podania antybiotyku jest również brak poprawy po 10 dniach lub nasilenie objawów po 5 dniach, ale muszą wystąpić co najmniej 3 spośród wymienionych już wcześniej objawów:

• zmiana zabarwienia wydzieliny z jam nosa (z przewagą po jednej stronie),
• silny ból twarzy z przewagą po jednej stronie,
• gorączka powyżej 38°C,
• podwyższone parametry ostrego zapalenia (CRP, OB)
• lub nasilenie objawów po wstępnej poprawie.

Należy pamiętać, że powirusowe OZZP nie wymaga leczenia antybiotykami. W przypadku włączenia antybiotykoterapii w bakteryjnym OZZP należy kontynuować terapię steroidem donosowym.

Uwaga na powikłania ostrego zapalenia zatok przynosowych

OZZP należy różnicować z:

• alergicznym nieżytem nosa,
• zębopochodnym zapaleniem zatok,
• powikłaniami oczodołowymi i wewnątrzczaszkowymi zapalenia zatok,
• neurologicznymi zespołami bólowymi twarzy.

Należy pamiętać o rzadko występujących chorobach nosa i zatok przynosowych, takich jak:

• ziarniniak Wegenera,
• zespół Churga-Strauss,
• sarkoidoza.

Nietypowy, nieustępujący po leczeniu przebieg OZZP powinien skłonić do dalszej diagnostyki. Podejrzenie ostrego inwazyjnego grzybiczego zapalenia zatok przynosowych, które u pacjentów z obniżoną odpornością może przebiegać gwałtownie, wymaga szybkiego rozpoznania i intensywnego leczenia. Przy wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego pacjent będzie zgłaszał dolegliwości jednostronne, nasilające się przy pochylaniu głowy.

Powikłania OZZP u dorosłych występują rzadko. Według nielicznych publikacji na ten temat, problem ten dotyczy 1 chorego spośród 32 000, u których rozpoznano OZZP (Holandia, 2011). Powikłania OZZP dzielone są na:

Są trzy grupy powikłań ostrego zapalenia zatok przynosowych:

1. Oczodołowe:

• zlokalizowane przed przegrodą oczodołową: zapalny obrzęk powiek (ropień powieki);
• zlokalizowane za przegrodą oczodołów: ropień podokostnowy oczodołu, zapalenie tkanek miękkich oczodołu, ropień oczodołu.

2. Wewnątrzczaszkowe:

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
• ropień nadtwardówkowy,
• ropień podtwardówkowy,
• ropień mózgu,
• zakrzepowe zapalenie zatok żylnych opony twardej: zakrzepowe zapalenie zatoki jamistej, zakrzepowe zapalenie zatoki strzałkowej górnej

3. Zapalenie szpiku, czyli tzw. ciastowaty guz Potta, objawiający się uwypukleniem czoła z cechami stanu zapalnego.

Powikłania oczodołowe występują około dwukrotnie częściej niż wewnątrzczaszkowe. W przypadku każdego z powyższych powikłań konieczne jest skierowanie pacjenta do specjalisty w trybie pilnym, co najczęściej wymaga hospitalizacji.

Ruch na świeżym powietrzu jako profilaktyka OZZP

Wzrost zachorowań na OZZP jest zależny od strefy klimatycznej — w warunkach polskich najczęściej występuje w okresie jesieni i wiosny. Do występowania OZZP predysponują:

• niedobory odpornościowe,
• dyskinezy rzęskowe pierwotne i wtórne,
• zaburzenia anatomiczne,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• alergiczne zapalenie błony śluzowej nosa.

Podejrzewa się również istotny udział dymu tytoniowego i przemysłowych zanieczyszczeń powietrza.

Ponieważ większość zapalenia zatok jest następstwem kataru, trzeba unikać przeziębienia. „Regularny wysiłek fizyczny wzmacnia odporność. Nos, będący naturalnym klimatyzatorem, który oczyszcza wdychane powietrze, jest zmuszony do pracy podczas wysiłku na świeżym powietrzu. Gdy nos się udrożnia, zatoki mają szansę się oczyścić” — mówi dr Tomasz Gotlib.

Na podstawie: „Postępowanie w ostrym zapaleniu zatok przynosowych w praktyce lekarza rodzinnego. Stanowisko 4 Towarzystw (StanForT), Family Medicine & Primary Care Reviev 2014; 16,4: 393-398. Wyd. Conitnuo.

ZOBACZ TAKŻE:

Ostre zapalenie zatok przynosowych (OZZP) - wytyczne postępowania