Niewykorzystany potencjał programu sektorowego INNOMED [RAPORT NIK]

• Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) ustanowiło programy sektorowe, które miały służyć realizacji dużych przedsięwzięć badawczo-rozwojowych, istotnych dla zwiększenia potencjału poszczególnych sektorów gospodarki. Od 2014 r. programy te są częścią Programu Operacyjnego Inteligentny Rozwój 2014–2020 (PO IR).
• NIK podjęła decyzję o przeprowadzeniu kontroli rozpoznawczej pn. Realizacja wybranych programów sektorowych przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju oraz kontroli doraźnej pn. Realizacja wybranych projektów przez beneficjentów w programach sektorowych.
• Jedną z przyczyn monitoringu były sygnały o nieprawidłowościach przy realizacji przez NCBR niektórych programów strategicznych (wyniki kontroli NIK z 2017 r. i 2020 r.).
• Inny powód to planowany termin zakończenia programów sektorowych – w większości przypadków był to rok 2020. Ponadto zarówno w Programie Operacyjnym Inteligentny Rozwój 2014–2020, jak i w agendach programów zakładano znaczne środki na realizację projektów (3-4 mld zł).

Kontrolerzy NIK wzięli pod lupę ustanowienie i realizację przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju sześciu programów sektorowych oraz wykonanie 15 projektów w ramach tych programów przez 10 beneficjentów. Kontrola objęła lata 2014-2021 (w NCBR do 5 marca 2021 r., a u beneficjentów do 15 września 2021 r.).

Sześć sprawdzonych programów sektorowych to: INNOMED (produkty medyczne zaawansowanych technologii dla chorych w Polsce), INNOLOT (produkty wysokiej techniki dla sektora lotniczego), INNOTEXTILE (sektor włókienniczy), INNOMOTO (sektor motoryzacyjny), INNOTABOR (sektor przemysłu taboru szynowego) oraz INNOSBZ (sektor produkcji systemów bezzałogowych na rynku globalnym).

INNOMED - program realizowany niezgodnie z założeniami

Jak czytamy w raporcie NIK, program INNOMED NCBR realizowało niezgodnie z jego założeniami w zakresie źródeł finansowania projektów, liczby ogłaszanych konkursów w programach oraz kwot alokacji przeznaczonych na ich realizację. NCBR wprowadziło co prawda stosowne zmiany w obu programach, ale dopiero po ogłoszeniu konkursów na dofinansowanie realizowanych w ich ramach projektów. Zmiany zostały zaktualizowane już po ogłoszeniu konkursów w tym programie, tj. na podstawie suplementu dla programu INNOMED z dnia 29 czerwca 2016 r. Rozbieżności dotyczyły różnicy pomiędzy faktycznie ogłoszonymi alokacjami konkursowymi w programie INNOMED a określonymi w obowiązującej w tym czasie dokumentacji programowej.

Naruszenie ustawy o języku polskim

Ponadto ustalono, że barierę w ubieganiu się o dofinansowanie polskich przedsiębiorców stanowił wymóg sporządzania znacznej części dokumentacji konkursowej wyłącznie w języku angielskim. Odwołując się do procedur konkursowych, NCBR wymagało np., by beneficjenci sporządzali w języku angielskim m.in. opisy badań przemysłowych i prac rozwojowych oraz sporządzało dokumentację z oceny merytorycznej projektu.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Nadmiarowe zgony i dodatki covidowe: debata w NIK. Niektóre wnioski zaskakują

NIK zwraca uwagę, że takie działanie stanowiło naruszenie ustawy o języku polskim. Po 2017 r. NCBR odchodziło od wymogu sporządzania wniosków w dokumentacji konkursowej w języku angielskim. Stanowiło to reakcję na wskazaną w tym zakresie nieprawidłowość w kontroli Realizacja strategicznego programu badań naukowych „Profilaktyka i leczenie chorób i cywilizacyjnych” – STRATEGMED.

Wadliwy system monitorowania programów

Izba wskazała, że wdrożony przez NCBR system monitorowania i sprawozdawczości dla programów sektorowych wykazywał istotne luki w zakresie ustalania aktualnych wartości dla przyjętych w programach wskaźników. W ocenie NIK taka sytuacja znacznie utrudniała monitorowanie efektów osiąganych w programach sektorowych oraz realizowanych w nich projektach.

W czterech skontrolowanych programach sektorowych NCBR nie dostosowało wartości bazowych i docelowych wskaźników do wymogów określonych we właściwych agendach lub decyzji o zakończeniu realizacji programu. Mimo istotnej zmiany w programie, wskaźniki pozostały niezmienione.

Ponadto po I edycji konkursów programów INNOLOT i INNOMED i zmianie finansowania na PO IR, NCBR nie dostosowało wskaźników programu i ich wartości docelowych do wskaźników monitorowanych w ramach PO IR, tj. m.in.: liczby realizowanych prac badawczo-rozwojowych, liczby dokonanych zgłoszeń patentowych, liczby wdrożonych prac B+R.

Wykazano także, że w jednym przypadku – w programie INNOMED - rezultat projektu nie był wystarczający, by dokonać wdrożenia (wartość dofinansowania w projekcie wyniosła prawie 2,3 mln zł).

Mając na uwadze wyniki kontroli zarówno w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju jak i u 10 beneficjentów, Najwyższa Izba Kontroli wnioskuje do dyrektora NCBR m.in. o dostosowanie wskaźników monitorowania i ich wartości docelowych m.in. w programie INNOMED do wymogów i praktyki PO IR.

PRZECZYTAJ TAKŻE: NIK: baza szpitalna w czasie pandemii nie była wykorzystana optymalnie