Na co umierają Polacy - najnowsze dane NIZP-PZH

• W okresie pandemii COVID-19 nastąpiło zasadnicze pogorszenie stanu zdrowia Polaków, szczególnie osób starszych - potwierdza najnowsza, opublikowana w styczniu analiza Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego PZH - Państwowego Instytutu Badawczego.
• W latach 2021-2022 wystąpiła znaczna nadwyżka umieralności z powodu cukrzycy, chorób układu nerwowego, chorób serca oraz przyczyn bezpośrednio związanych z konsumpcją alkoholu.
• W 2021 r. mieszkańcy Polski ogółem najczęściej umierali z powodu choroby serca, COVID-19, chorób naczyń mózgowych, miażdżycy oraz raka tchawicy, oskrzela i płuca.
• Pandemia spowodowała niespotykane w okresie powojennym skrócenie długości życia ludności Polski. W porównaniu z wartością bezpośrednio przed pandemią tzn. w 2019 r. długość życia w 2021 r. była krótsza o 2,3 lat u mężczyzn i 2,1 lat u kobiet, do czego przyczyniły się przede wszystkim zgony z powodu COVID-19.
• Jak pokazują analizy NIZP-PZH, nadwyżka zgonów w ostatnich miesiącach (do połowy października 2022 r.) występuje w zasadzie tylko wśród osób w wieku 65 lat i więcej - to w tej populacji dług zdrowotny zaznacza się najsilniej, bo poprzez dodatkowe zgony.

Na co umierają Polacy - główne przyczyny zgonów

Jak czytamy w raporcie NIZP-PZH pt. "Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2022", najczęstszą przyczyną zgonów mieszkańców Polski są zdecydowanie choroby układu krążenia ogółem (ChUK). W 2019 r. były one odpowiedzialne za 39,4% wszystkich zgonów, ale w związku z pandemią COVID-19 ich udział w 2021 r. zmniejszył się do 34,8%.

W 2021 r. udział zgonów z powodu nowotworów złośliwych i z powodu COVID-19 był praktycznie jednakowy (18,0% vs. 17,9%). Zwraca uwagę duży spadek udziału nowotworów (z 24,5% w 2019 r. do 20,9% w 2020 r. i 18,0% w 2021 r., jednak “mniejsza od oczekiwanej umieralność z powodu nowotworów złośliwych jest niewątpliwie myląca, będąc raczej skutkiem orzekania o COVID-19 jako przyczynie zgonu osób chorujących równocześnie na nowotwór i COVID-19” - podkreślono w raporcie.

Za pozytywną zmianę uznano wyraźne zmniejszenie się częstości zgonów przypisywanych objawom chorobowym i przyczynom nieznanym (R00-R99) z 11,0% do 7,1%.

Przyczyny zgonów w 2021 r.:

1. Choroby układu krążenia - 34,8%
2. Nowotwory złośliwe - 18,0%
3. COVID-19 - 17,9%
4. Objawy chorobowe - 7,1%
5. Choroby układu oddechowego - 5,4%
6. Przyczyny zewnętrzne - 4,2
7. Choroby układu trawiennego - 4,0%
8. Pozostałe - 2,2%
9. Zaburzenia wydzielania wewnętrznego - 2,2%
10. Choroby układu nerwowego - 1,2%
11. Choroby układu moczowo-płciowego - 1,2%
12. Zaburzenia psychiczne - 1,0%

Autorzy opracowania zwracają uwagę, że pandemia COVID-19 spowodowała pewne zawirowanie w orzekaniu o przyczynie zgonu. Mogło ono z jednej strony wpłynąć na częstość orzeczeń o zgonach z powodu samej choroby COVID-19, a z drugiej także z powodu innych chorób.

“Niewątpliwie ta sytuacja mogła spowodować obniżenie częstości zgonów z powodu niektórych chorób przewlekłych jak na przykład wymienione choroby nowotworowe. Z drugiej strony współwystępowanie z chorobą przewlekłą niezdiagnozowanego COVID-19 mogło się przyczynić do wzrostu liczby zgonów orzekanych z powodu danej choroby przewlekłej. Być może było to na przykład częściową przyczyną znacznego wzrostu w 2020 r. współczynnika zgonów z powodu cukrzycy. Z tych powodów interpretacja zmian współczynników zgonów z powodu konkretnych przyczyn w okresie pandemii w latach 2020 i 2021 wymaga dużej ostrożności” - zastrzeżono w raporcie.

10 najważniejszych przyczyn zgonów ludności Polski według wieku w 2021 r.

NIZP-PZH zanalizował także szczegółowe przyczyny zgonów w różnych grupach wiekowych mieszkańców Polski, posługując się listą grupującą przygotowaną przez WHO i stosowaną między innymi w Anglii, Walii, Australii. “W liście poczyniliśmy jedną modyfikację związaną z wojewódzkimi różnicami w orzekaniu o sercowo-naczyniowych przyczynach zgonu i utworzona została kategoria „choroba serca”, która jest również stosowana w grupowaniu angielskim“ - czytamy w raporcie.

To właśnie choroba serca była w 2021 r. najczęstszą przyczyną zgonu ludności Polski ogółem oraz osób w wieku powyżej 75 lat. Drugą w kolejności chorobą odpowiedzialną za zgony Polaków w 2021 r. był COVID-19, który wśród osób w wieku 25-74 lata był najczęstszą przyczyną, a wśród osób najstarszych 75 lat i więcej był na miejscu drugim.

Najczęstszą przyczyną zgonu młodych Polaków w wieku 15-24 lata, a drugą co do częstości osób w wieku 25-44 lata są samobójstwa.

Autorzy opracowania podkreślają, że wciąż bardzo wysoką pozycję – trzecią w przypadku osób w wieku 45-74 lata, zajmuje rak tchawicy, oskrzela i płuca, a więc przyczyna zgonu, której w ogromnej większości można zapobiec.

“Natomiast bardzo złe świadectwo naszej statystyce zgonów wystawia fakt, że w częściej niż co dziesiątej karcie zgonu osób w wieku aktywności zawodowej 25-64 lata lekarz wpisał przyczynę nieokreśloną” - zaznaczono.

ŁĄCZNIE (uwzględniając wszystkie grupy wiekowe):

1. Choroba serca - 117 972 zgonów (23%)
2. COVID-19 - 92 780 zgonów (18%)
3. Choroby naczyń mózgowych - 31 521 zgonów (6%)
4. Miażdżyca - 24 802 zgony (5%)
5. Nowotwór złośliwy tchawicy, oskrzela i płuca - 20 866 zgonów (4%)
6. Grypa i zapalenie płuc - 18 340 zgonów (4%)
7. Nowotwór złośliwy jelita grubego, esicy, odbytnicy i odbytu - 11 592 zgony (2%)
8. Cukrzyca - 10 834 zgony (2%)
9. Marskość i inne choroby wątroby (2%)
10. Nowotwory in situ, niezłośliwe i o nieznanym charakterze - 8202 zgony (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 36 710 zgonów (7%)

Osoby w wieku 1-14 lat:

1. Wady rozwojowe wrodzone i aberracje chromosomowe - 110 zgonów (17%)
2. Nowotwór złośliwy mózgu - 55 zgonów (9%)
3. Wypadki w komunikacji lądowej - 47 zgonów (7%)
4. Grypa i zapalenie płuc - 46 zgonów (7%)
5. Nowotwory złośliwe tkanki limfatycznej i krwiotwórczej - 35 zgonów (5%)
6. COVID-19 - 24 zgony (4%)
7. Zamierzone samouszkodzenie [samobójstwo] - 20 zgonów (3%)
8. Padaczka i stan padaczkowy - 17 zgonów (3%)
9. Zdarzenie o nieokreślonym zamiarze - 12 zgonów (2%)
10. Wypadkowe zatrucie - 11 zgonów (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 22 zgony (3%)

Osoby w wieku 15-24 lata:

1. Zamierzone samouszkodzenie [samobójstwo] - 386 zgonów (21%)
2. Wypadki w komunikacji lądowej - 313 zgonów (17%)
3. Zdarzenie o nieokreślonym zamiarze - 85 zgonów (5%)
4. COVID-19 - 82 zgony (4%)
5. Wpadkowe zatrucie - 76 zgonów (4%)
6. Grypa i zapalenie płuc - 50 zgonów (3%)
7. Wady rozwojowe wrodzone i aberracje chromosomowe - 48 zgonów (3%)
8. Upadki - 43 zgony (2%)
9. Nowotwory złośliwe tkanki limfatycznej i krwiotwórczej - 35 zgonów (2%)
10. Wypadkowe zanurzenie i utonięcie (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 167 zgonów (9%)

Osoby w wieku 25-44 lata:

1. COVID-19 - 1982 zgony (11%)
2. Zamierzone samouszkodzenie [samobójstwo] - 1581 zgonów (9%)
3. Marskość i inne choroby wątroby - 1564 zgony (9%)
4. Choroba serca - 1244 zgony (7%)
5. Wypadki w komunikacji lądowej - 736 zgonów (4%)
6. Wypadkowe zatrucie - 572 zgony (3%)
7. Choroby naczyń mózgowych - 557 zgonów (3%)
8. Zaburzenia psychiczne spowodowane substancjami psychoaktywnymi - 521 zgonów (3%)
9. Grypa i zapalenie płuc - 479 zgonów (3%)
10. Zdarzenie o nieokreślonym zamiarze - 382 zgony (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 2413 zgonów (14%)

Osoby w wieku 45-64 lata:

1. COVID-19 - 14 369 zgonów (16%)
2. Choroba serca - 14 220 zgonów (16%)
3. Nowotwór złośliwy tchawicy, oskrzela i płuca - 5410 zgonów (6%)
4. Marskość i inne choroby wątroby - 4696 zgonów (5%)
5. Choroby naczyń mózgowych - 3684 zgony (4%)
6. Nowotwór złośliwy jelita grubego, esicy, odbytnicy i odbytu - 2266 zgonów (3%)
7. Grypa i zapalenie płuc - 2254 zgony (3%)
8. Zaburzenia psychiczne spowodowane substancjami psychoaktywnymi - 1768 zgonów (2%)
9. Nowotwór złośliwy piersi kobiet - 1721 zgonów (2%)
10. Zamierzone samouszkodzenie [samobójstwo] - 1640 zgonów (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 8842 zgony (10%)

Osoby w wieku 65-74 lata:

1. COVID-19 - 27 216 zgonów (21%)
2. Choroba serca - 24 115 zgonów (18%)
3. Nowotwór złośliwy tchawicy, oskrzela i płuca - 95 043 zgony (7%)
4. Choroby naczyń mózgowych - 7051 zgonów (5%)
5. Grypa i zapalenie płuc - 4047 zgonów (3%)
6. Nowotwór złośliwy jelita grubego, esicy, odbytnicy i odbytu - 3939 zgonów (3%)
7. Miażdżyca - 3394 zgony (3%)
8. Cukrzyca - 2833 zgony (2%)
9. Nowotwory in situ, niezłośliwe i o nieznanym charakterze - 2562 zgony (2%)
10. Marskość i inne choroby wątroby - 2247 zgonów (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 7390 zgonów (6%)

Osoby w wieku 75 lat i starsze:

1. Choroba serca - 78 355 zgonów (28%)
2. COVID-19 - 49 099 zgonów (18%)
3. Miażdżyca - 20 504 zgony (7%)
4. Choroby naczyń mózgowych - 20 192 zgony (7%)
5. Grypa i zapalenie płuc - 11 425 zgonów (4%)
6. Cukrzyca - 6273 zgony (2%)
7. Nowotwór złośliwy tchawicy, oskrzela i płuca - 5807 zgonów (2%)
8. Nowotwór złośliwy jelita grubego, esicy, odbytnicy i odbytu - 5188 zgonów (2%)
9. Nowotwory in situ, niezłośliwe i o nieznanym charakterze - 4331 zgonów (2%)
10. Demencja i choroba Alzheimera - 4182 zgony (2%)

Objawy, cechy chorobowe i nieznane przyczyny - 17 838 zgonów (6%)

Problem przedwczesnej umieralności - Polska z jednym z najwyższych wskaźników

W raporcie obliczono także, w jakim stopniu poszczególne przyczyny zgonów przyczyniają się do utraty potencjalnych lat życia przez mieszkańców Polski. Wykorzystano w tym celu wskaźnik PYLL (Potential Years of Life Lost), zaliczany do podstawowych mierników obciążenia przedwczesną umieralnością. Za przedwczesny uznaje się w nim zgon przed dożyciem 75 lat.

Według danych OECD, Polska należy do krajów rozwiniętych, które mają wyraźny problem z przedwczesną umieralnością ludności.

W 2021 r. w wyniku zgonów przed ukończeniem 75 lat polscy mężczyźni utracili 2 133 896 potencjalnych lat życia, a kobiety 939 421, obciążenie przedwczesną umieralnością mężczyzn jest zatem obecnie prawie dwuipółkrotnie większe niż kobiet. Ogólny współczynnik PYLL obciążenia przedwczesnymi zgonami mężczyzn i kobiet miał tendencję wzrostową w latach 2019-2021.

Oceniając zmiany współczynników utraconych lat życia z powodu konkretnych przyczyn zgonów w latach 2019-2021 należy zwrócić uwagę na stały, wyraźny ich wzrost dla chorób układu trawiennego, w tym przewlekłych chorób wątroby, oraz ogółu przyczyn bezpośrednio związanych z konsumpcją alkoholu - podkreślono w raporcie.

Przyczyny przedwcześnie utraconych lat życia u KOBIET

W przypadku kobiet dominującą przyczyną utraconych przedwcześnie lat życia są nowotwory złośliwe, które w 2021 r. odpowiadały za ok. 30% PYLL75, a więc o ok. 10 p.p. mniej niż w 2019 r., co było spowodowane pojawieniem się pandemii COVID-19. Właśnie ta choroba była drugą przyczyną PYLL75 (16,7%) wyprzedzając nie tylko choroby serca, ale nawet choroby układu krążenia ogółem. Wśród nowotworów do przedwczesnej umieralności kobiet w największym stopniu w 2021 r. przyczyniał się rak piersi i w niewiele mniejszym stopniu tchawicy, oskrzela i płuca.

Autorzy raportu zwracają uwagę, że marskość i przewlekłe choroby wątroby odpowiadają już za więcej utraconych potencjalnych lat życia niż choroby naczyń mózgowych, a nowotwory jelita grubego, odbytnicy i odbytu powodują większą utratę potencjalnych lat życia kobiet niż rak szyjki macicy.

Przyczyny przedwcześnie utraconych lat życia u MĘŻCZYZN

W przypadku mężczyzn choroby układu krążenia odpowiadają za większe obciążenie przedwczesną utratą życia (19,9%) niż nowotwory złośliwe (16,2%), którym z kolei ustępują przyczyny zewnętrzne (15,4%). Zgony spowodowane przez COVID-19 w 2021 r. w mniejszym stopniu odpowiadały z obciążenie przedwczesnymi zgonami niż te trzy główne grupy, a nawet niż choroby serca. Bardzo zmniejszyły swoje znaczenie wypadki komunikacyjne i rak płuca. Samobójstwa są odpowiedzialne za więcej utraconych potencjalnych lat życia niż rak płuca, choroby naczyń mózgowych czy zawał serca.

Współczynnik utraconych lat życia z powodu COVID-19 w 2021 r. był 2,5 razy większy niż w 2020 r., natomiast 2020 r. przyniósł wzrost o 30% PYLL z powodu zawału serca u mężczyzn.

W raporcie zwrócono uwagę na powolny wzrost w latach pandemii utraconych lat życia mężczyzn z powodu chorób, które można skutecznie leczyć.

Umieralność z powodu COVID-19

COVID-19 jako przyczyna występował w przypadku zgonu 41 451 osób (108,1 na 100 tys.) w 2020 r. i 92 780 osób (243,1 na 100 tys.) w 2021 r. Umieralność z powodu COVID-19 bardzo zwiększała się wraz z wiekiem i była wyższa wśród mężczyzn niż kobiet. Połowa zmarłych była w wieku starszym niż ok. 80 lat w przypadku kobiet i 74 (2020 r.) i 72 (2021 r.) w przypadku mężczyzn.

Co ciekawe, analiza danych wykazała występowanie bardzo silnego wzrostu udziału zgonów z powodu COVID-19 u mężczyzn wraz ze wzrostem poziomu wykształcenia. Zgony z powodu COVID-19 odgrywały prawie dwukrotnie większą rolę w umieralności mężczyzn z wyższym wykształceniem niż podstawowym. Taka sytuacja praktycznie nie występuje wśród kobiet.

Umieralność z powodu chorób układu krążenia

Natężenie umieralności z powodu chorób układu krążenia (ChUK) oraz ich udział w ogólnej liczbie zgonów stopniowo zmniejszał się do 2019 r., ale lata pandemii przyniosły wzrost współczynników zgonów, natomiast w związku z pojawieniem się COVID-19 udział ChUK w ogólnej liczbie zgonów zmniejszył się. Cały czas choroby te są jednak największym zagrożeniem życia Polaków. W 2021 r. zmarło w Polsce z ich powodu 180 760 osób, tzn. 473,7 na każde 100 tys. ludności. Okres pandemii przyniósł nadwyżkę umieralności z powodu ChUK w stosunku do poziomu oczekiwanego na podstawie wcześniejszego 10-letniego trendu o 8,7% w 2020 r. i o 12,8% w 2021 r.

Wprawdzie częściej z powodu ChUK umierają kobiety niż mężczyźni (w 2021 r. współczynniki rzeczywiste dla obu grup wynosiły odpowiednio 497 i 449 na 100 tys.) ale wynika to ze starszego przeciętnie wieku kobiet. Po wyeliminowaniu różnic w strukturach wieku obu grup płci okazuje się, że choroby układu krążenia są znacznie większym zagrożeniem życia mężczyzn, gdyż standaryzowany współczynnik zgonów w 2021 r. dla mężczyzn był o 47,3% wyższy niż dla kobiet.

W raporcie zwrócono uwagę, że dla wielu szczegółowych chorób serca i naczyń występują znaczne różnice międzywojewódzkie w orzekaniu i kodowaniu przyczyn zgonów, dodatkowo w Polsce dużym problemem jest przypisywanie jako przyczyn zgonów rozpoznań/kodów określanych przez ekspertów WHO jako śmieciowe (tzw. garbage codes). Jednak okres pandemii przyniósł wyraźną poprawę w tym zakresie. O ile w 2018 r. aż 41,4% zgonów z powodu ChUK miała kody znajdujące się na tej liście, to w 2020 r. 30,0%, a w 2021 r. 22,9%. “Różnice międzywojewódzkie są niestety cały czas dramatyczne, gdyż odsetek tych zgonów wahał się w 2021 r. od 0,6% w woj. pomorskim do 58% w woj. świętokrzyskim” - czytamy w analizie.

Choroby układu krążenia bardziej zagrażają życiu mieszkańców wsi niż miast, co wyraźnie zaznacza się po standaryzacji współczynników względem wieku (mieszkańcy miast są przeciętnie starsi niż mieszkańcy wsi). Do wyjątków należy zawał serca, z powodu którego częściej umierają mieszkańcy miast niż wsi.

Umieralność z powodu nowotworów złośliwych

Nowotwory złośliwe są drugą co do częstości grupą przyczyn zgonów ludności Polski, przy czym w latach 2020-2021 zarówno standaryzowany względem wieku współczynnik umieralności, jak i ich udział wśród ogółu przyczyn zgonów mężczyzn i kobiet zmniejszyły się. W 2021 r. na raka zmarły w Polsce 93 652 osoby (50 581 mężczyzn i 43 071 kobiet), tzn. 245,4 na każde 100 tys. mieszkańców.

Nowotwory złośliwe są dużo większym zagrożeniem życia mężczyzn niż kobiet i w 2021 r. standaryzowany współczynnik zgonów mężczyzn był o 73,8% wyższy od współczynnika zgonów kobiet. Tak więc nadwyżka umieralności mężczyzn w stosunku do kobiet jest znacznie większa w przypadku nowotworów złośliwych niż w przypadku chorób serca i naczyń.

Wśród nowotworów złośliwych zdecydowanie największe zagrożenie życia dla mieszkańców Polski stanowi od wielu lat nowotwór tchawicy, oskrzela i płuca (C33-C34), z powodu którego w 2021 r. zmarły 20 866 osób (22,3% ogółu zgonów z powodu nowotworów złośliwych). Nowotwory o innych umiejscowieniach są wyraźnie rzadsze i tak w 2021 r.:

• z powodu raka jelita grubego, zgięcia esiczo-odbytniczego, odbytnicy i odbytu (ICD10 C18-C21) zmarły 11592 osoby (12,4% zgonów nowotworowych),
• z powodu raka żołądka (C16) 4359 osób (4,7%),
• z powodu raka piersi (C50) zmarło 6406 kobiet (a także 63 mężczyzn) (6,8% ogółu zgonów nowotworowych i 14,9% zgonów kobiet z powodu nowotworów),
• z powodu raka szyjki macicy (C53) 1361 kobiet (1,5% ogółu zgonów nowotworowych i 3,2% zgonów kobiet z powodu nowotworów),
• z powodu raka gruczołu krokowego (prostaty) zmarło 5458 mężczyzn (5,8% ogółu zgonów nowotworowych i 10,8% zgonów mężczyzn z powodu nowotworów).

W latach pandemii, a szczególnie w 2021 r., standaryzowane współczynniki umieralności z powodu wszystkich analizowanych grup nowotworów zmniejszyły swoją wartość, aczkolwiek jest to zapewne skutkiem wspomnianego orzekania o COVID-19 jako przyczynie zgonów osób chorujących równocześnie na nowotwór i COVID-19.

Umieralność z powodu chorób układu oddechowego

Poziom umieralności z powodu chorób układu oddechowego w latach 2017-2021 utrzymuje się na zbliżonym poziomie. W 2021 r. choroby te były przyczyną 28 141 zgonów (15 407 mężczyzn i 12 734 kobiet), tzn. na każde 100 tys. ludności zmarły z ich powodu 74 osoby (84 w przypadku mężczyzn i 65 w przypadku kobiet).

Choroby układu oddechowego są dużo większym zagrożeniem życia mężczyzn niż kobiet i po wyeliminowaniu różnic w strukturze wieku natężenie zgonów z ich powodu w 2021 r. wśród mężczyzn było 2,1 razy wyższe niż wśród kobiet.

Wśród chorób układu oddechowego najważniejszymi przyczynami zgonów są zapalenia płuc, z powodu których w 2021 r. zmarło 18 330 osób (9829 mężczyzn i 8501 kobiet) oraz przewlekłe choroby dolnych dróg oddechowych, z powodu których zmarło 5758 osób (3380 mężczyzn i 2378 kobiet).

Umieralność z powodu chorób układu trawiennego

Umieralność ogółu ludności Polski z powodu chorób układu trawiennego zwiększała się w latach 2015-2018, a lata pandemii 2020-2021 przyniosły dalszy wzrost współczynnika zgonów, ale udział zgonów z powodu tych przyczyn w ogólnej liczbie zgonów zmniejszył się. W 2021 r. choroby układu trawiennego były przyczyną 20 693 zgonów (12076 mężczyzn i 8 617 kobiet) tzn. na każde 100 tys. osób zmarły z ich powodu 54 osoby (65 w przypadku mężczyzn i 44 w przypadku kobiet.

Wprawdzie ogólny poziom umieralności z powodu tych chorób jest niższy niż z powodu chorób układu oddechowego, ale w wieku 25-64 lat to choroby układu trawiennego są częstszą przyczyną zgonów Polaków.

Choroby układu trawiennego są dużo większym zagrożeniem życia mężczyzn niż kobiet i po wyeliminowaniu różnic w strukturze wieku natężenie zgonów z ich powodu wśród mężczyzn jest o 85% wyższe niż wśród kobiet.

Wśród chorób układu trawiennego najważniejszą podgrupą w przyczynach zgonów są przewlekłe choroby wątroby (praktycznie jest to marskość i alkoholowa choroba wątroby), z powodu których w 2021 r. zmarło 8541 osób (6015 mężczyzn i 2526 kobiet), tj. 43% ogółu zgonów z powodu chorób układu trawiennego.

Umieralność z powodu zewnętrznych przyczyn zgonów, m.in. samobójstw

Znaczenie tej grupy jako przyczyny zgonów mężczyzn i kobiet zmniejszało się do 2017 r., ale w kolejnych latach współczynniki zgonów zwiększyły się, szczególnie w 2021 r. Zewnętrzne przyczyn zgonów są największym zagrożeniem życia osób w wieku 10-44 lata. W 2021 r. straciło życie z ich powodu 21 670 osób (15 358 mężczyzn i 6 312 kobiety), tzn. 56,8 na każde 100 tys. ludności (83,3 w przypadku mężczyzn i 32,0 w przypadku kobiet,).

Zewnętrzne przyczyny zgonów są dużo większym zagrożeniem życia mężczyzn niż kobiet, w 2021 r. standaryzowany współczynnik zgonów mężczyzn był 3,1 razy wyższy od współczynnika zgonów kobiet. Przyczyny te stanowią większe zagrożenie życia mężczyzn mieszkających na wsi niż w miastach (o 29%) natomiast zagrożenie życia mieszkanek wsi i miast jest obecnie jednakowe.

Wśród zewnętrznych przyczyn zgonów najczęstszą przyczyną utraty życia mieszkańców Polski ogółem oraz kobiet w 2021 r. były upadki odpowiedzialne za śmierć 4549 osób, 23% zgonów z powodu ogółu przyczyn zewnętrznych (2465 mężczyzn i 2084 kobiet). Warto zauważyć, że wśród kobiet tylko 6% zgonów z tej przyczyny dotyczy będących w wieku poniżej 65 lat natomiast w przypadku mężczyzn aż 39%. Upadki w podobnym stopniu zagrażają życiu mieszkańców miast i wsi.

Drugą przyczyną zgonów wśród przyczyn zewnętrznych są samobójstwa, które wśród mężczyzn są najczęstszą przyczyną, w wyniku których w 2021 r. straciły życie 4582 osoby (aż 3928 mężczyzn i 654 kobiety). Są one znacznie większym (o 51% w 2021 r.) zagrożeniem życia mężczyzn mieszkających na wsi niż w miastach, a w ostatnim roku były nieznacznie większym (o 3%) zagrożeniem życia mieszkanek miast niż wsi.

Dopiero trzecią co do częstości zewnętrzną przyczyną zgonów Polaków są wypadki komunikacyjne, z powodu których w 2021 r. zmarło 2710 osób (2074 mężczyzn i 636 kobiet). Przyczyny te stanowią większe zagrożenie życia osób mieszkających na wsi niż w miastach – w 2021 r. mężczyzn o 63%, a kobiet o 28%.

Zmiany umieralności wg przyczyn zgonów a zmiana długości trwania życia

Według ostatnich danych GUS w 2021 r. przeciętna długość życia mężczyzn wynosiła 71,75 lat, a kobiet była o 7,93 roku dłuższa i wynosiła 79,68 lat.

Pandemia COVID-19 spowodowała w latach 2020-2021 niespotykane w okresie powojennym skrócenie długości życia ludności Polski. W porównaniu z wartością bezpośrednio przed pandemią tzn. w 2019 r. długość życia w 2021 r. była krótsza o 2,3 lat u mężczyzn (1,9 w wieku 65 lat) i 2,1 lat u kobiet (1,7 w wieku 65 lat).

Jak zauważono w raporcie, wpływ pandemii na skrócenie długości życia mężczyzn i kobiet nie był jednakowy. Mężczyźni bardziej ucierpieli w pierwszym roku pandemii (długość życia uległa skróceniu o 1,46 roku) niż w drugim (dalsze skrócenie o 0,86 roku), natomiast kobiety w obu latach ucierpiały w podobnym stopniu (długość życia uległa skróceniu odpowiednio o 1,04 i 1,03 roku). Natomiast wpływ pandemii na skrócenie długości życia mieszkańców miast i wsi u mężczyzn w obu latach był większy wśród mieszkańców miast, natomiast u kobiet w 2020 r. był większy wśród mieszkanek wsi, a w 2021 r. był podobny w obu populacjach.

Do skrócenia długości życia Polaków przyczyniły się przede wszystkim zgony z powodu COVID-19. W okresie pandemii, a więc dwóch lat 2020-2021 „zabrała” ona mężczyznom 25,5 miesiąca życia (81,8% całej straty), a kobietom 22,8 miesiąca (76,7%). Choroby układu krążenia skróciły życie mężczyzn o 2 miesiące, a kobiet o 3 miesiące.

Źródło: "Sytuacja zdrowotna ludności Polski i jej uwarunkowania 2022", pod redakcją: Bogdana Wojtyniaka i Pawła Goryńskiego, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH - Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022