Brzmi groźnie? Być może, mówimy jednak o ograniczeniach, które w demokratycznym państwie są niekiedy konieczne dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób. Nigdy jednak nie mogą naruszać istoty wolności i praw, i zawsze muszą być ustanawiane w ustawie (tzn. nie mogą być wprowadzone jedynie na podstawie aktów niższego rzędu, np. rozporządzeń). Te zasady reguluje art. 31 ust. 3 Konstytucji RP.

Prawa pacjenta można ograniczyć, gdy zagrożone jest zdrowie publiczne

W art. 5 ustawy o prawach pacjenta i rzeczniku praw pacjenta (u.p.p.) znajduje się ogólny przepis, upoważniający kierownika podmiotu udzielającego świadczeń zdrowotnych lub upoważnionego przez niego lekarza do ograniczenia korzystania z praw pacjenta w przypadku wystąpienia zagrożenia epidemicznego lub ze względu na bezpieczeństwo zdrowotne pacjentów. W przypadku zaś praw do kontaktu osobistego, telefonicznego lub korespondencyjnego z innymi osobami — także ze względu na możliwości organizacyjne podmiotu. Ograniczenia te będą więc wprowadzane w wyjątkowych przypadkach, gdy zagrożone jest zdrowie publiczne.

Można z pewnym uproszczeniem skonstatować, że wszelkie działania władz państwowych, obserwowane w ostatnim czasie, mają swoje główne podłoże w ustawie z 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi (dalej jako ustawa o zakażeniach). Cytowany wyżej art. 5 u.p.p. odwołuje się natomiast do zawartej w art. 2 pkt 31 tej ustawy definicji, określającej zagrożenie epidemiczne jako zaistnienie na danym obszarze warunków lub przesłanek wskazujących na ryzyko wystąpienia epidemii. Już wtedy kierownik podmiotu leczniczego może prowadzić działania ograniczające prawa pacjenta. Rzeczywiste jednak ograniczenie prawa pacjenta, a także praw konstytucyjnych ma miejsce w przypadku kwarantanny.

Obowiązki pacjenta w sytuacji kwarantanny

Zgodnie z pkt 12 wskazanego wyżej art. 2 ustawy o zakażeniach, kwarantanna jest to odosobnienie osoby zdrowej, która była narażona na zakażenie, w celu zapobieżenia szerzeniu się chorób szczególnie niebezpiecznych i wysoce zakaźnych. W przebiegu kwarantanny osoba nią objęta ma obowiązek znajdować się w „miejscu kwarantanny”, czyli w odrębnym obiekcie budowlanym czasowego pobytu osób chorych lub podejrzanych o zachorowanie, w którym prowadzi się kwarantannę.

Decyzje organów uprawnionych, przede wszystkim Państwowej Inspekcji Sanitarnej, prowadzą więc w świetle prawa do ograniczenia naszych praw. Regulacje takie są wprowadzone w celu ochrony większego dobra, tj. zdrowia publicznego, zdrowia innych osób, potencjalnie narażonych na zachorowanie. W takiej sytuacji na bok musi zejść prawo każdego do decydowania o tym, czy podda się świadczeniom zdrowotnym.

Zgodnie z ogólną zasadą ustawy o zakażeniach, osoby przebywające na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej są obowiązane na zasadach określonych w ustawie do poddawania się:

• zabiegom sanitarnym,
• szczepieniom ochronnym,
• poekspozycyjnemu profilaktycznemu stosowaniu leków,
• badaniom sanitarno-epidemiologicznym, w tym również postępowaniu mającemu na celu pobranie lub dostarczenie materiału do tych badań,
• nadzorowi epidemiologicznemu,
• kwarantannie,
• leczeniu,
• hospitalizacji,
• izolacji.

Możemy więc określić te nakazy jako obowiązki pacjenta, niezależne od jego rzeczywistej woli i zdania na temat konieczności wprowadzenia prewencji przed zarażeniami i rozprzestrzenieniem się choroby. Podobnie ustawa wprowadza bezwzględny obowiązek stosowania się do nakazów i zakazów organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej, służących zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych, a także obowiązek udzielania informacji tym organom.

Kiedy hospitalizacja jest obowiązkowa

Obowiązki ustawowe konkretyzują się szczególnie w art. 34 ustawy o zakażeniach, który w ust. 1 stanowi, że w celu zapobiegania szerzeniu się zakażeń i chorób zakaźnych osoby chore na chorobę zakaźną albo osoby podejrzane o zachorowanie na nią mogą podlegać obowiązkowej hospitalizacji. Widzimy więc wyraźne ograniczenie prawa do swobodnej decyzji o tym, czy pozostajemy w szpitalu, czy wypisujemy się na własne żądanie, nawet w przypadku, gdy lekarz informuje nas, że jest to niebezpieczne dla naszego zdrowia.

Obowiązkom wynikającym z ustawy mogą podlegać nie tylko osoby chore, ale także zdrowe, np. takie, które były w styczności z osobami chorymi na choroby zakaźne. Osoby te podlegają obowiązkowej kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu, jeżeli tak postanowią organy inspekcji sanitarnej, przez okres nie dłuższy niż 21 dni, licząc od ostatniego dnia styczności. Obowiązkowa kwarantanna lub nadzór epidemiologiczny mogą być stosowane wobec tej samej osoby więcej niż raz, do czasu stwierdzenia braku zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego.

Wykaz chorób powodujących powstanie obowiązku hospitalizacji jest wskazany w rozporządzeniu ministra zdrowia. Zgodnie z dodanym pkt 3 § 2 rozporządzenia z 7 marca 2020 r. podlegają jej osoby, u których stwierdzono zachorowanie na chorobę wywołaną wirusem SARS-CoV-2 (COVID-19) lub podejrzenie zachorowania, jeżeli nie zostały skierowane przez lekarza do leczenia lub diagnostyki laboratoryjnej w kierunku wirusa SARS-CoV-2 w ramach izolacji odbywanej poza szpitalem, w tym izolacji w warunkach domowych.

Zastosowanie środków przymusu bezpośredniego w czasie epidemii

W przypadku gdy osoba zobowiązana do szczepienia, badań sanitarno-epidemiologicznych, zabiegów sanitarnych, kwarantanny czy izolacji, a u której podejrzewa się lub rozpoznano chorobę szczególnie niebezpieczną i wysoce zakaźną, stanowiącą bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia innych osób, nie podporządkowuje się zaleceniom, może być wobec niej zastosowany środek przymusu bezpośredniego. Polega on na przytrzymywaniu, unieruchomieniu lub przymusowym podaniu leków. Zasady jego zastosowania określa szczegółowo ustawa, uprawniająca też personel medyczny do wezwania policji czy innych służb, które pomogą w zastosowaniu środków przymusu.

Obowiązki wynikające z ustawy o zakażeniach - decyzja należy do inspektorów sanitarnych

Wymienione wcześniej obowiązki z art. 5 ust. 1 ustawy o zakażeniach państwowy powiatowy inspektor sanitarny lub państwowy graniczny inspektor sanitarny może, w drodze decyzji, nałożyć na osobę zakażoną lub chorą na chorobę zakaźną albo osobę podejrzaną o zakażenie lub chorobę zakaźną bądź osobę, która miała styczność ze źródłem biologicznego czynnika chorobotwórczego.

Decyzjom, o których mowa w ust. 1 i 2, nadaje się rygor natychmiastowej wykonalności. Stąd nawet pomimo ich zaskarżenia, ta czynność nie blokuje możliwości przymusowego poddania obowiązkom ustawowym.

PRZECZYTAJ TAKŻE:

Jak postępować z zakażonymi koronawirusem SARS-CoV-2, którzy nie wymagają hospitalizacji? Zalecenia dla lekarzy