Leczenie grzybicy zależy od typu patogenu

W ostatnich dziesięciu latach obserwuje się niepokojący wzrost zachorowań na grzybicę stóp i paznokci. Przeprowadzone na szeroką skalę w Europie badania epidemiologiczne pod nazwą Projekt Achilles wykazały, że problem ten dotyczy coraz większego odsetka ludzi. Autorzy projektu określili nawet grzybicę stóp jako chorobę cywilizacyjną. W Polsce co drugi pacjent zgłaszający się do dermatologa cierpi na grzybicę.

Grzybice są chorobami zakaźnymi wywoływanymi przez grzyby chorobotwórcze. Zakażenia mogą przyjmować postać powierzchowną (najczęściej) lub głęboką, narządową (rzadziej). Mikozy powierzchowne występują na owłosionej skórze głowy, paznokciach i na skórze nieowłosionej, głównie w obrębie stóp, dłoni, pachwin, pochwy i sromu.

Sprzyjające warunki

Patogeny chorobotwórcze umiejscawiają się na tworach keratynowych naskórka (włosy, paznokcie, warstwa rogowa) i tam wywołują zmiany chorobowe. Źródłem zakażenia najczęściej bywa człowiek lub zwierzęta domowe (koty, psy) oraz bydło. Zakażenie może być wywołane także grzybami rozwijającymi się w glebie. Najbardziej ostre postacie grzybicy paznokci pochodzą z zakażeń odzwierzęcych. Oprócz dermatofitów, za grzybice paznokci odpowiedzialne są także grzyby drożdżopodobne i pleśniowce.
Zakażenie stóp dokonuje się przez kontakt, najczęściej za pośrednictwem butów, skarpet, przyborów stosowanych do kosmetyki stóp. rodowiskiem sprzyjającym rozwojowi grzybów jest miejsce ciepłe i wilgotne. W naszym obszarze geograficznym głównym rezerwuarem patogenów są baseny, łaźnie, sauny, a zwłaszcza stosowane w nich jeszcze dość często drewniane podesty pod prysznicami.
Grupą najbardziej eksponowaną na infekcje są osoby używające nieprzewiewnego obuwia, jak górnicy, hutnicy, rolnicy, rybacy. Zakażenie szerzy się w zamkniętych zbiorowiskach ludzkich, np. w wojsku lub wśród sportowców, gdzie infekcja przenosi się między osobami chorymi i już wyleczonymi. Dla grzybiczych zakażeń sportowców utworzono nawet specjalny termin athletes foot (stopa atlety/noga sportowca). W toku badań okazało się, że u osób uprawiających sport ryzyko zakażenia grzybicą jest większe (11,1 proc.) niż u osób chorych na cukrzycę (8,3 proc.).
Wbrew pozorom, grzybica nie jest wynikiem braku higieny, niekiedy wprost przeciwnie - zbyt częste stosowanie mydła o zasadowym pH, długotrwałe moczenie nóg w takich roztworach uszkadza naturalne mechanizmy ochronne skóry i toruje drogę zakażeniu. Grzybicą stóp można niestety także zarazić się przymierzając obuwie w sklepie, chodząc po pokoju hotelowym wykładanym miękką wykładziną, a nawet we własnym domu, gdy ktoś z domowników cierpi na tę chorobę i użytkuje wspólną wannę lub ręczniki. Interesujące jest, że grzybica paznokci lub stóp u młodych osób i dzieci spotykana jest sporadycznie.

Zmiany na stopach i paznokciach

Grzybica skóry stóp może zajmować przestrzenie międzypalcowe, występować pod postacią grzybicy ?mokasynowej", sprawiającej wrażenie butów na stopie, grzybicy typu infekcyjno-pęcherzykowego czy wrzodziejącego - będącej połączeniem pozostałych postaci powikłanych infekcją bakteryjną. Grzybica skóry gładkiej epidemiologicznie powiązana jest ze ?stopą atlety", szerzy się odśrodkowo, tworząc widoczne na skórze czerwone obwódki i dotyczy najczęściej skóry pachwin.
Grzybica międzypalcowa stóp najczęściej poprzedza rozwój grzybicy paznokci. Chorobowo zmieniony naskórek jest wilgotny i pomarszczony, powstają na nim podłużne pęcherzyki i pęknięcia. Zmiany łuszczą się, zaogniają i obejmują swym zasięgiem paznokcie, które najpierw zmieniają barwę, stają się mętnobiałe lub żółte, potem grubieją, unoszą się i są bolesne przy najmniejszym dotyku, powodują trudności przy chodzeniu.
Leczenie powinno być poprzedzone badaniem mikologicznym ustalającym typ patogenu. Obecnie leczenie grzybicy paznokci jest stosunkowo krótkotrwałe i zdecydowanie łatwiejsze niż kiedyś, chociaż zależy od ciężkości zakażenia, rygorystycznego przestrzegania przez chorego zasad higieny i wczesnego rozpoznania schorzenia. Wartość leków do stosowania miejscowego jest ograniczona, nabiera znaczenia dopiero wtedy, gdy nie mogą być stosowane leki ogólne i gdy nie jest zajęta chorobą macierz paznokcia. Stosuje się 8% cyklopiroks (Batrafen) lub 5% amorolfinę (Loceryl) w formie lakierów do paznokci, a także 1% bifonazol w kremie mocznikowym (Mycospor-Onychoset z pilniczkiem do zdrapywania paznokcia) lub w postaci plastrów.
W terapii ogólnej dobre efekty przynosi stosowanie terbinafiny (Lamisil) przez 6 tygodni lub dłużej, niekiedy przez 6 miesięcy. Powszechniej stosowana jest terapia pulsowa polegająca na podawaniu przez 7 dni w miesiącu itrakonazolu (Orungal) w odpowiedniej dawce. W płytce paznokciowej gromadzi się lek w takim stężeniu, że nie ma potrzeby podawać go częściej. Cała kuracja wymaga zastosowania 2-3 pulsów. Wygląd paznokcia poprawia się dopiero po 6-9 miesiącach od zakończenia leczenia.

Łatwiej zapobiegać

Na równi z leczeniem choroby ważna jest profilaktyka przeciwgrzybicza, która zawiera się w kilku podstawowych zaleceniach:
o -nie chodzić boso w takich miejscach, jak pływalnia, łaźnia, sauna, pokój hotelowy (używać np. klapek),
o -stopy po każdej kąpieli dokładnie wysuszyć, szczególnie w przestrzeniach międzypalcowych,
o -używać przewiewnego obuwia z naturalnych materiałów, unikać butów ze sztucznych tworzyw (wyjątkiem są klapki plażowe i basenowe),
o -nosić skarpetki z włókien o wysokiej zawartości bawełny i codziennie je zmieniać,
o -korzystać tylko z gwarantujących reżim sanitarny gabinetów pedicure,
o -wyrzucić lub przynajmniej dokładnie odkazić obuwie po zakończonym leczeniu przeciwgrzybiczym,
o -profilaktycznie używać płynów i zasypek przeciwgrzybiczych (Daktarin) przynajmniej raz w tygodniu, jeżeli korzysta się z obiektów sportowych,
o -unikać noszenia cudzego obuwia, skarpetek, rajstop.

Uszkodzenia włosów

Grzybica strzygąca, która jest najczęściej występującą grzybicą skóry głowy owłosionej i nieowłosionej, może także obejmować paznokcie. Klinicznie wyróżnia się postać głęboką i powierzchowną grzybicy strzygącej.
Postać głęboka cechuje się ostro zapalnymi guzami, pokrytymi wydzieliną ropną i strupami. Większość włosów w jej obrębie ulega tzw. wyropieniu, pozostałe dają się łatwo usunąć. Występuje u dzieci i mężczyzn, głównie na brodzie. Po wyleczeniu mogą pozostać blizny.
W postaci powierzchownej obecne są na skórze głowy owłosionej liczne, łuszczące się ogniska, z włosami ułamanymi tuż nad powierzchnią skóry. Na skórze gładkiej występują ostro odgraniczone ogniska ze stanem zapalnym, pęcherzykami, strupkami, którym towarzyszy świąd.
W leczeniu tej postaci grzybicy stosuje się głównie preparaty aplikowane zewnętrznie, np. Travogen 1% krem, Pevaryl Lipogel (z liposomami) lub w postaci szamponu leczniczego, Pevisone 1% krem, Mycospor 1% krem lub żel, Batrafen - krem, żel lub roztwór etanolowy, Lamisil krem, Daktarin żel. Leczenie prowadzone jest przynajmniej przez jeden-dwa tygodnie po ustąpieniu dolegliwości w celu zapobieżenia nawrotowi choroby.

Drożdżaki na narządach płciowych

Grzybica pochwy i sromu najczęściej jest wywoływana zakażeniem drożdżakami. Choroba częściej może wystąpić u osób z obniżoną odpornością, po antybiotykoterapii, w czasie ciąży. Objawem głównym jest świąd i pieczenie sromu, gęste, serowate upławy, białawe naloty w przedsionku pochwy i pochwie, leżące na rozpulchnionej błonie śluzowej. Rozpoznanie opiera się na objawach klinicznych potwierdzonych badaniem mikologicznym pobranego rozmazu. Leczeniem należy objąć oboje partnerów i zaleca się Canesten, Clotrimazol, Nystatynę lub Travogen.