Krztusiec jest chorobą, o której nie wolno zapominać

Szczepienia przeciw krztuścowi zwykle są kojarzone z wiekiem dziecięcym. Czy choroba ta dotyczy tylko najmłodszych?

Krztusiec jest obecnie objęty profilaktyką w postaci szczepień obowiązkowych, zatem dzieci są grupą immunokompetentną, a do zakażeń dochodzi u nich niezwykle rzadko. Reguła ta nie dotyczy dzieci, które nie zostały zaszczepione, bo te pozostają bezbronne wobec choroby.

Historycznie krztusiec był chorobą zabijającą małe dzieci. Ginęły one w następstwie zakażenia krztuścowego, głównie w przebiegu zapalenia płuc, które infekcja może wywołać. W populacjach szczepionych główną grupą, która obecnie zakaża się krztuścem i choruje , są osoby dorosłe, szczególnie w wieku podeszłym. Dzieje się tak dlatego, że szczepionka przeciw krztuścowi działa tylko przez jakiś czas. Po podaniu ostatniej dawki szczepionki, która przewidziana jest w wieku 14 lat, jesteśmy skutecznie chronieni przez ok. 10 lat. Można zatem przyjąć, że prawie wszyscy powyżej 25. roku życia nie są immunokompetentni, a krztusiec stanowi dla nich potencjalne zagrożenie.

Czyli szczepionka otrzymana w dzieciństwie nie zabezpiecza przed zachorowaniem w wieku dorosłym?

Badania w podobnej do polskiej populacji estońskiej — przypadkowej kohorty dorosłych Estończyków— pokazały, że 98 proc. nie ma przeciwciał przeciwkrztuścowych lub ma ich bardzo mało. Oznacza to, że populacja ta pozostaje bezbronna wobec choroby. Myślenie zatem, że skoro zostałem zaszczepiony przeciw krztuścowi jako nastolatek, to jestem zabezpieczony przed zakażeniem, jest błędne. Należy o tym przypominać pacjentom. Szczepienie przeciw krztuścowi podane w dzieciństwie i młodości nie chroni przed zachorowaniem przez całe życie. I nie jest to reguła występująca tylko w przypadku krztuśca, ale także wielu innych szczepień, o czym również mówi się zbyt rzadko.

Jak często należy zatem szczepić się przeciw krztuścowi?

Rekomenduje się, aby szczepienie przeciw krztuścowi było powtarzane co ok. 10 lat. W Polsce jednak zalecenia te nie są spełniane. Bardzo rzadkie są przypadki doszczepiania się przeciw tej chorobie. Zjawisko to jest obserwowane nie tylko w populacji ogólnej, która, jak możemy założyć, jest w tej kwestii niewyedukowana, ale także w środowisku lekarskim. Wielu medyków także nie wykonuje szczepienia przypominającego przeciw krztuścowi. Trudno wskazać, z czego wynika to zaniedbanie. Wydaje się, że szeroko zakrojona edukacja powinna obejmować nie tylko populację pacjentów, ale także medyków, w tym szczególnie lekarzy ginekologów i położników.

Jaki jest przebieg zakażenia krztuścowego?

Przebieg tego zakażenia u człowieka dorosłego najczęściej nie jest tak dramatyczny, jak u małych dzieci. Rzadziej daje objawy związane z zapaleniem płuc, a częściej z zapaleniem oskrzeli. U chorego może występować charakterystyczny męczący kaszel, który może utrzymywać się wiele przez miesięcy, a nawet do 2 lat. W przypadku kaszlu podanie antybiotyku wprawdzie przerywa łańcuch epidemiologiczny, ale, niestety, nie leczy kaszlu.

Dzieje się tak dlatego, że patogen wydziela toksynę krztuścową, która nieodwracalnie wyhamowuje pewne szlaki transmisji sygnałów wewnątrzkomórkowych. Oznacza to, że do czasu, gdy sygnały wewnątrzcząsteczkowe nie zostaną odbudowane, kaszel będzie się utrzymywał. Z praktyki klinicznej znane mi są przypadki pacjentów, którzy pomimo wyleczenia z krztuśca nie spełniają szerokiej definicji zdrowia WHO, gdyż kaszel utrzymywał się, jak wspomniałem, u nich nawet do dwóch lat.

Rzadziej zdarza się, aby krztusiec wywoływał zapalenia płuc, które mogą prowadzić do zgonu, ale przypadki zgonów dorosłych osób w wyniku zakażenia krztuścem są znane i opisywane na świecie każdego roku. Ryzyko ciężkiego zakażenia, podobnie jak w innych infekcjach układu oddechowego, rośnie wraz z wiekiem. Ciężej chorują mężczyźni, osoby otyłe, chorzy na cukrzycę.

Pamiętajmy więc, że krztusiec nie jest abstrakcją i chorobą, która może nie dotyczyć nas czy naszych pacjentów. Rekomendacja doszczepiania przeciw krztuścowi powinna zatem być bardzo silna.

Wykonywanie szczepień przeciwko krztuścowi rekomenduje się także w grupie ciężarnych...

Tak, to prawda. U kobiet w ciąży dopuszczone są obecnie dwa szczepienia i warunkowo szczepienie przeciw COVID-19. Ciężarne należy szczepić przeciwko grypie, co można wykonać w każdym trymestrze ciąży. Przebieg zakażenia grypą w trakcie ciąży jest znacznie cięższy, może wiązać się z hospitalizacją i stanowi zagrożenie dla życia matki oraz dziecka. Drugim szczepieniem, które należy wykonać u kobiety w trakcie ciąży, jest szczepienie przypominające przeciw krztuścowi. Wykonuje się je w 3. trymestrze ciąży.

Celem szczepienia przeciwko krztuścowi jest ochrona wkrótce narodzonego dziecka. Szczepiąc matkę, chcemy tak podwyższyć miano przeciwciał, aby przekroczyły one barierę łożyskową i zasiliły odporność płodu, a następnie noworodka czy niemowlęcia, ponieważ szczepienie takiego dziecka jest przewidziane dopiero w kolejnych miesiącach życia. Jak wspomniałem, zakażenie krztuścem jest szczególnie niebezpieczne u noworodków i niemowląt do 6. miesiąca życia. Warto zaznaczyć, że u małych dzieci wektorem zakażenia są dorośli, przede wszystkim matki. Jest to dość rzadkie zjawisko, bo w przypadku większości zakażeń wektor jest odwrotny – to właśnie dzieci przenoszą zakażenie na rodziców.

Szczepienie kobiety w ciąży w trzecim trymestrze jest niezwykle ważne, daje dziecku „polisę ubezpieczeniową na zdrowie”. Zakażenie krztuścowe przebyte we wczesnym dzieciństwie może mieć bowiem konsekwencje w postaci gorszego rozwoju ośrodkowego układu nerwowego. W przyszłości może wiązać się z gorszymi wynikami w nauce, co przekłada się także na dorosłe życie tej osoby.

Lekarze jakich specjalności powinni być szczególnie dobrze zorientowani w kwestii szczepień przeciw krztuścowi?

Wszyscy lekarze powinni komunikować konieczność doszczepiania się przeciw krztuścowi i wszyscy powinni być odpowiednio wyedukowani w tym zakresie. Mówiąc o kobietach w ciąży, należy wskazać szczególną rolę ginekologa i położnika, który najczęściej jest też najbardziej zaufanym specjalistą w tym ważnym dla nich okresie życia. Jeśli położnik nie ma na ten temat wiedzy albo nie przywiązuje do tego problemu należytej wagi i staranności, to nie zaleca wykonywania szczepień w sposób stanowczy. Medycyna oparta na faktach mówi jednoznacznie, że kobietę w ciąży należy doszczepić przeciw krztuścowi, ponieważ jest to bardzo korzystne dla dziecka i bardzo bezpieczne.

Obowiązkowe i zalecane szczepienia przeciw krztuścowi

Szczepienia obowiązkowe przeciw krztuścowi obejmują:

• 3-dawkowy schemat szczepienia podstawowego niemowląt przeciw krztuścowi w 2., 4. i 5.-6. m.ż.,
• dawkę uzupełniającą u dzieci w 16.-18. m.ż.,
• 2 dawki przypominające u dzieci w 6. r.ż. i nastolatków w 14. r.ż.

Szczepienia zalecane przeciw krztuścowi obejmują:

• dawkę przypominającą dTap w 19. r.ż. zamiast dT
• dawkę przypominającą dTap (co 10 lat) dla osób dorosłych, zwłaszcza tych, którzy będą kontaktować się z niemowlętami,
• dawkę przypominającą dTap kobiet po 28. tyg. ciąży,
• dawkę przypominającą dTap (co 10 lat) personelowi placówek opieki zdrowotnej, zwłaszcza mającego kontakt z dziećmi i kobietami w ciąży oraz personelowi instytucji opiekuńczo-wychowawczych (żłobki, przedszkola, szkoły).

ZOBACZ TAKŻE: Program Szczepień Ochronnych na 2021 r.