Łatwo identyfikowalnym czynnikiem ryzyka złamań jest przebyte złamanie. Osoba ze złamaniem przedramienia ma dwukrotnie zwiększone ryzyko kolejnego złamania, a przebyte złamanie kręgu lub biodra to zagrożenie zwiększone nawet 4-6 razy.

Rola łącznika złamaniowego

Jak skutecznie zapobiegać złamaniom osteoporotycznym? Podpowiedź, jak to zrobić, wskazuje prezentowana publikacja. Autorzy wykorzystali model działania, znany w literaturze naukowej pod określeniem Fracture Liaison Service (FLS). Jego ideą są działania realizowane pod kierunkiem tzw. łącznika złamaniowego, adresowane do osób, które trafiły do szpitala z pierwszym złamaniem osteoporotycznym. Rolę łącznika odgrywa odpowiednio wyszkolony pracownik medyczny, ale nie jest to lekarz.

W projekcie objęto obserwacją 499 osób (średni wiek 76,2 ± 10,3 lat, 78,8 proc. stanowiły kobiety) ze złamaniem biodra lub świeżo zdiagnozowanym złamaniem kręgów, wcześniej nieleczonych. Czas obserwacji wyniósł rok. Rolą osoby koordynującej było zadbanie, by pacjenci realizowali etapy diagnostyczne, zmienili dietę, zwiększyli aktywność fizyczną oraz stosowali zlecone im leki. Łącznik złamaniowy monitorował działania drogą kontaktów telefonicznych co 4 miesiące. Oczywiście pacjenci byli pod stałą opieką lekarską, a zadaniem łącznika było monitorowanie, czy zlecenia lekarskie są prawidłowo realizowane. Wszyscy pacjenci mieli na początku obserwacji wykonane badanie densytometryczne.

Efekty monitorowania terapii pacjentów z osteoporozą po złamaniu biodra lub kręgów

Po okresie roku 91,1 proc. pacjentów stosowało leczenie farmakologiczne zlecone na początku programu, zmniejszyła się o 23,4 proc. liczba upadków, wzrosła o 16,8 proc. aktywność fizyczna, a spożycie wapnia i białka zwiększyło się odpowiednio o 26,5 proc. i 17,3 proc. Wykazano także wzrost stosowania witaminy D o 26,4 proc. Jak wskazują dane, dzięki objęciu badanych osób opieką w ramach programu wtórnej prewencji dokonał się istotny postęp dotyczący kompleksowej opieki nad pacjentami z osteoporozą.

Należy zwrócić uwagę, że osoby poddane obserwacji w związku z przebytym złamaniem biodra i kręgów to grupa o wysokim ryzyku kolejnego złamania. Stąd poprawa w wyżej opisanych aspektach z pewnością w dłuższej perspektywie czasowej musi przełożyć się na zmniejszenie występowania kolejnych złamań. Wobec relatywnie małej grupy i krótkiego czasu obserwacji trudno było oczekiwać redukcji liczby nowych złamań. Sądzę, że to dobry przykład, podpowiadający, jak podejmować skuteczne działania w codziennej praktyce.

Potencjalne zastosowanie programu FLS w Polsce

Dziś nie ma w Polsce żadnego modelu postępowania, mogącego ograniczyć epidemię złamań. Lekarz rodzinny nie może w ramach finansowania przez NFZ skierować pacjenta na badanie densytometryczne, nie może oznaczyć stężenia witaminy D lub zmierzyć stężenia wapnia całkowitego. Pacjenci w ramach systemu mogą liczyć na pomoc specjalistów z różnych dziedzin medycyny, np. ortopedów, reumatologów czy endokrynologów. Istnieje także sieć poradni chorób metabolicznych, ale potrzeby są znacznie większe.

W opisanej sytuacji, nie negując potrzeby opracowania modelu pierwotnej prewencji osteoporozy i złamań, najważniejsze są działania w grupie wysokiego ryzyka. Tu skuteczność będzie największa w zakresie zapobiegania kolejnym złamaniom, czyli ekonomiczny sens tych działań jest najbardziej uzasadniony.

Jak w polskich realiach mógłby wyglądać taki program? W pierwszej kolejności należy go dedykować osobom ze złamaniem biodra - to ogromna populacja, licząca ponad 30 000 pacjentów. Jestem przekonany, że skuteczność takich działań, mierzona redukcją liczby nowych złamań, byłaby duża i w pełni by spełniała także wymagania efektywności ekonomicznej.

Piśmiennictwo:

1. NFZ o Zdrowiu: Osteoporoza. Warszawa 2019.
2. Chang C.B. i wsp.: One-year outcomes of an osteoporosis liaison services program initiated within a healthcare system. Osteoporos. Int. 2021, 32: 2163-2172.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Osteoporoza z unieruchomienia - niedoceniana przyczyna choroby

Diagnostyka w kierunku złamań kręgów