Skala problemu i najczęstsze przyczyny choroby zwyrodnieniowej

Jak wskazała prof. dr hab. med. Anna Kuryliszyn-Moskal, reumatolog, ekspertka programu Zdrowa ONA, z powodu choroby zwyrodnieniowej każdego roku sprawność traci nawet 17 mln osób z populacji ogólnej. W 2018 r. FDA (amerykańska Agencja Żywności i Leków) uznała ChZS za schorzenie z kategorii ciężkich.

„Pacjenci najczęściej skarżą się na dolegliwości bólowe i upośledzenie funkcji narządu ruchu. Problemem jest także to, że choroba ma charakter przewlekły i zazwyczaj obejmuje wiele stawów: duże takie jak kolanowy czy biodrowy, ale również stawy stóp i kręgosłup. Na pierwszy plan w kontekście dolegliwości wysuwa się sztywność, zwłaszcza podczas zmiany pozycji, bolesność przy dotyku, wrażenie ‘trzeszczenia’ w stawach i ograniczenie ruchomości” – wyjaśniła.

Inną problematyczną kwestią jest fakt, że choroba zwyrodnieniowa stawów – jako że najczęściej atakuje osoby starsze – zazwyczaj współwystępuje z innymi schorzeniami. Wśród czynników rozwoju ryzyka ChZS możemy wyodrębnić dwie grupy: modyfikowalne i niemodyfikowalne. Do tych drugich należą obciążenia genetyczne, wiek i płeć żeńska. Na czynniki modyfikowalne składa ją się: przebyte urazy, nadmierna masa ciała, przeciążenia (również te związane z charakterem aktywności zawodowej), zmiany patologiczne i strukturalne w obrębie stawów.

Czy jesteśmy skazani na ChZS?

Eksploatacja stawów jest nieodłącznym elementem procesu starzenia się, ale nie można dolegliwości związanych z chorobą zwyrodnieniową zrzucać jedynie na karb zaawansowanego wieku. Prof. Kuryliszyn-Moskal podkreśliła, że czynniki genetyczne odpowiadają za ok. 20 proc. zachorowań – w większości przypadków uwarunkowane genetycznie objawy pojawiają się w młodszym wieku.

„Jeśli chodzi o ChZS możemy wyróżnić postać pourazową, metaboliczną (w przypadku pacjentów otyłych i kobiet w wieku pomenopauzalnym, u których do czynników ryzyka dochodzi spadek poziomu estrogenu), genetyczną i starczą. (…) Dużym problemem są negatywne zjawiska zdrowotne dotyczącemu schorzeniu, takie jak na przykład kinezjofobia (obawa przed ruchem), która prowadzi do unieruchomienia i pogłębienia zmian zwyrodnieniowych. Ponadto w przypadku wielu pacjentów rozwijają się zespoły psychosomatyczne i zaburzenia depresyjne wymagające pomoc specjalisty. Pacjenci z ChZS są też pięć bardziej niż populacja ogólna zagrożeni wystąpieniem zespołu metabolicznego” – wyliczyła prof. dr hab. med. Anna Kuryliszyn-Moskal.

Dużą rolę w etiologii ChZS odgrywają zaburzenia metaboliczne, takie jak nadciśnienie tętnicze, dyslipidemia, cukrzyca typu 2., insuliooporność i otyłość. Nie bez znaczenia są czynniki zewnętrzne i środowiskowe, czyli głównie przeciążenia lub unieruchomienie stawów, ale nie należy przeceniać ich roli – ChZS bowiem zbyt wieloczynnikowym schorzeniem.

Choroba zwyrodnieniowa stawów - sygnały alarmowe

Podstawowym objawem z jakim do lekarskich gabinetów zgłaszają się pacjenci jest ból, ale jego charakter może się nieco różnić w zależności od rodzaju schorzenia.

„Ból zawsze jest zlokalizowanych w którymś ze stawów, stąd nazwa choroby, ale jego analiza jest zawsze bardzo ważna podczas stawiania diagnozy. Jeśli mamy do czynienia z postacią zwyrodnieniowo-przeciążeniową dolegliwości bólowe mają charakter startowy, czyli nasilają się na początku aktywności ruchowej, a następnie maleją. Podczas okresów spoczynku ból w sposób odczuwalny się zmniejsza. Jeśli zmienia się charakter bólu, czyli np. pojawia się on także lub nasila podczas spoczynku lub w nocy, powinno nas to bardzo zaniepokoić, ponieważ może oznaczać, że do zmian zwyrodnieniowych dołączył stan zapalny. Choć trzeba pamiętać, że akurat w postaci zwyrodnieniowo-przeciążeniowej komponenta zapalna jest zazwyczaj obecna” – powiedział dr hab. n. med. Jarosław Drobnik, specjalista chorób wewnętrznych i medycyny rodzinnej.

Należy pamiętać, że obraz ChZS jest różnorodny, a więc do objawów schorzenia zaliczamy nie tylko ból, sztywność stawów lub charakterystyczne „trzeszczenie”.

„Do wizyty u lekarza pierwszego kontaktu powinny poza bólem stawu skłonić nas, takie objawy objawy jak jego obrzęk, zaczerwienienie lub ocieplenie, odczucie porannej sztywności stawów, która mija po wykonaniu prostych ruchów, dotkliwy ból odczuwany szczególnie w nocy, problemy z zaśnięciem oraz objawy ogólne, takie jak: apatia, brak apetytu, chudnięcie. Podczas rozpoznania lekarz na pewno będzie chciał się dowiedzieć od jakiego czasu ból stawów jest odczuwalny, w jakich sytuacjach pacjentowi towarzyszy najbardziej dotkliwy ból oraz czy poza bólem pojawiły się inne dolegliwości. Ważne jest również by powiedzieć, co było przyczyną bólu, bo być może to efekt przeciążenia wynikającego z pracy, uprawianego sportu” – podkreślił ekspert.

Podstawą diagnostyki jest prawidłowo zebrany wywiad, badanie fizykalne, a w dalszych krokach procedury obrazowe m.in. USG.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej

Proces zwyrodnieniowy bardzo często postępuje latami. Gdy jednak choremu zaczynają dokuczać ból i ograniczenie ruchomości stawów, które realnie wpływają na jego codzienne funkcjonowanie konieczna staje wizyta u lekarza. Wraz ze zmianami zwyrodnieniowymi może bowiem współistnieć stan zapalany, który wymaga dalszej, szybkiej diagnostyki i celowanego leczenia. Długotrwałe zażywanie leków zawsze powinno odbywać się pod kontrolą lekarza.

Część pacjentów w początkowym okresie choroby łagodzi jej objawy wykorzystując niesteroidowe leki przeciwzapalne, ale należy pamiętać, że leczenie objawowe ma swoje ograniczenia. Całkowite wyleczenie choroby zwyrodnieniowej nie jest obecnie możliwe (szczególnie w postaci idiopatycznej), ale dobrze dobrana terapia nieoperacyjna lub operacyjna czasowo likwiduje dolegliwości bólowe oraz przywraca pacjentom sprawność.

Kluczowa jest również odpowiednio wczesna profilaktyka i metody niefarmakologiczne.

„Choroba zwyrodnieniowa stawów jest schorzeniem interdyscyplinarnym. Pacjentem opiekuje się różnorodne grono specjalistów m.in: lekarze rodzinni, reumatolodzy, psychologowie, dietetycy i fizjoterapeuci. (…) Na początku leczenia należy możliwie jak najprecyzyjniej ustalić z pacjentem jego cele, ale w taki sposób, by były one realistyczne do zrealizowania. (…) W ramach postępowania terapeutycznego należy wymienić działania zmierzające do redukcji masy ciała, leczenie rehabilitacyjne (np. kinezyterapię, masaże, termoterapia, fizjoterapia), korzystanie ze sprzętów ortopedycznych np. wkładek czy obuwia korekcyjnego, które odciążą staw, a wreszcie farmakoterapia” – powiedział lek. Paweł Olszewski, specjalista z obszaru ortopedii.

Jedną z metod chirurgicznych stosowanych w leczeniu ChZS są zabiegi osteotomii, opóźniające wystąpienie i progresję zmian zwyrodnieniowych. Kolejna duża grupa procedur to mało inwazyjne zabiegi artroskopowe, które najczęściej wykorzystuje się w leczeniu zmian w obrębie dużych stawów (np. kolanowego czy ramiennego), choć z powodzeniem stosowane są też w stawie biodrowy lub nadgarstka. Sztandarową procedurą w operacyjnym leczeniu ChZS pozostaje endoprotezoplastyka, czyli wymiana „zużytego” stawu na sztuczny. Jak wskazał lek. Paweł Olszewski, jest to obecnie najczęściej wykonywana procedura planowa w polskim systemie opieki zdrowotnej (zwłaszcza w obrębie stawu kolanowego i biodrowego) – w ciągu ostatnich trzech lat ich liczba zwiększyła się do prawie 100 tysięcy endoprotezoplastyk rocznie.

PRZECZYTAJ TAKŻE: Konflikt udowo-panewkowy - nowy problem kliniczny i jego nowoczesne, operacyjne metody leczenia

Zwyrodnieniowa choroba stawów stała się schorzeniem społecznym