Nie można także zapomnieć o niektórych chorobach sprzyjających rozwojowi osteoporozy wtórnej. Najwięcej uwagi skupiają choroby układu dokrewnego, nerek i wątroby oraz reumatoidalne zapalenie stawów — jako czynniki ryzyka zaniku kostnego. Osteoporoza wtórna stanowi około 20 proc. wszystkich przypadków osteoporozy uogólnionej.

Osteoporoza - objawy

Z praktycznego punktu widzenia znaczenie osteoporozy wiąże się z występowaniem złamań. Typowe złamanie osteoporotyczne to takie, które powstało z upadku z wysokości własnego ciała, ale można spotkać złamania zupełnie bez urazu, co zwykle dotyczy kręgów. Cztery podstawowe lokalizacje złamań to: kręgi, koniec bliższy kości udowej, kości przedramienia i ramienia. Te złamania są określane mianem tzw. dużych złamań osteoporotycznych.

Zgodnie z raportem Narodowego Funduszu Zdrowia z 2019 r., w Polsce dochodzi do ponad 126 tys. złamań związanych z osteoporozą rocznie, a łączny koszt generowany przez tę jednostkę chorobową oscyluje wokół 500 mln złotych. Łączna liczba chorych osób przekracza w Polsce 2 mln. To bardzo niepokojące dane, dlatego należy podejmować szeroko zakrojone działania diagnostyczne oraz profilaktyczno-terapeutyczne, by zapobiegać epidemii złamań.

Złamanie osteoporotyczne — to obok zaawansowanego wieku — jeden najważniejszych czynników ryzyka kolejnych złamań. W zależności od lokalizacji pierwszego złamania, ryzyko kolejnego może być zwiększone 2-krotnie, jeśli najpierw doszło do złamania kości przedramienia, a nawet 4-6-krotnie, gdy zaczęło się od kręgu lub bliższego końca kości udowej. Każdy pacjent z takim złamaniem powinien być poddany diagnostyce i profilaktyce i/lub terapii adekwatnie do uzyskanych wyników.

Osteoporoza - przyczyny. Wpływ chorób przewodu pokarmowego

Dostrzeganie roli chorób przewodu pokarmowego (obok choroby trzewnej także wrzodziejącego zapalenia jelita grubego i choroby Leśniowskiego-Crohna) jako potencjalnej przyczyny zaburzeń metabolizmu kostnego jest zbyt małe. Te jednostki chorobowe dość często spotyka się w praktyce lekarskiej i z pewnością przyczyniają się one do występowania osteoporozy.

Do prezentacji tego zagadnienia skłoniła mnie lektura artykułu z renomowanego periodyku naukowego „Osteoporosis International”. Grupa autorów z kilku krajów poddała w nim ocenie kohortę 693 pacjentów z chorobą trzewną z Kanady. Celem pracy była analiza, czy pacjenci z chorobą trzewną są grupą osób z podwyższonym ryzykiem złamań. Okazało się, że w grupie badanych osób ryzyko występowania dużych złamań osteoporotycznych było zwiększone o 43 proc.

Te wnioski autorzy oparli na analizie wykorzystującej do oceny ryzyka złamań metody FRAX. Rutynowo wśród czynników ryzyka osteoporozy wykorzystywanych do obliczenia ryzyka złamań według kalkulatora FRAX nie ma choroby trzewnej, ale dodanie jej daje możliwość adekwatnej oceny tego ryzyka. Omawiane wyniki są zgodne z danymi prezentowanymi w literaturze naukowej. Podsumowania innych autorów formułowane na podstawie analiz wielu badań wskazują na wzrost częstości występowania złamań osteoporotycznych o 30-69 proc.

Osteoporoza - kluczowe leczenie choroby podstawowej

Omawiana praca skłania do sformułowania dwóch wniosków. Po pierwsze, warto przy ocenie ryzyka złamań metodą FRAX uwzględniać chorobę trzewną. Po drugie, choroby przewodu pokarmowego, tak jak inne przyczyny osteoporozy wtórnej, stanowią ważną przyczynę występowania osteoporozy i złamań. Dla lekarza praktyka istotna jest kwestia: kiedy można spodziewać się występowania osteoporozy i złamań w tej grupie pacjentów?

Kluczowe jest skuteczne leczenie danej jednostki chorobowej i jeśli uda się „trzymać ją w ryzach”, można zakładać, że nie dojdzie do zaburzeń metabolizmu kostnego. W tym miejscu odwołam się do własnych doświadczeń dotyczących innej choroby przewodu pokarmowego — wrzodziejącego zapalenia jelita grubego. W projekcie badawczym objęto oceną grupę pacjentów z colitis ulcerosa pod kątem wpływu na zaawansowanie osteoporozy. Grupa była zbyt mała, by analizować występowanie złamań, stąd stopień rozwoju zaniku kostnego mierzono wynikami badań densytometrycznych. Wyniki badań masy kostnej kręgosłupa były gorsze, gdy kliniczny stopień zaawansowania choroby był wyższy. Podobny wpływ miała wielkość zajęcia chorobą jelita, co było diagnozowane za pomocą kolonoskopii.

Podsumowując: skuteczna terapia nie powodowała ryzyka występowania osteoporozy i można uznać, że prawidłowo leczeni pacjenci z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nie będą zagrożeni wystąpieniem złamań niskoenergetycznych. Nie można także zapomnieć, że pierwszoplanowym celem opieki lekarskiej pod kątem osteoporozy jest pierwotna prewencja, czyli działania zapobiegające wystąpieniu pierwszego złamania.

Osteoporoza to „cichy złodziej kości”. Zwykle nie występują żadne objawy kliniczne, sugerujące obecność procesu zaniku kostnego, stąd kluczowa jest wiedza umożliwiająca podjęcie działań prewencyjnych. Prezentowany artykuł wskazuje na takie potencjalne zagrożenie w grupie pacjentów z chorobą trzewną, akcentując, że należy w praktyce tak działać, by nie dopuścić do wystąpienia pierwszego złamania lub podjąć leczenie zapobiegające kolejnym. Jestem przekonany, że analogiczne, skuteczne działania terapeutyczne, dotyczące innych potencjalnych przyczyn osteoporozy wtórnej, mogą zmniejszać ryzyko występowania złamań.

Piśmiennictwo:

1. NFZ o zdrowiu: osteoporoza. Warszawa 2019.
2. Dureksen D.R. i wsp.: Fracture risk assessment in celiac disease: a registry-based cohort study. Osteoporos. Int. 2021; 32: 93-99.
3. Pluskiewicz W., Zdrzałek J., Karasek D.: Spine bone mineral density and VDR polymorphism in subjects with ulceraltive colitis. J. Bone Miner. Metab 2009; 27: 567-573.