Ma powstać sieć oddziałów geriatrycznych (jeden oddział na 300-350 tys. mieszkańców) oraz centrów zdrowia 75 plus, koordynujących opiekę nad seniorem na szczeblu powiatowym.

„Mam nadzieję, że w styczniu 2020 r. pojawi się projekt ustawy w sprawie Centrum Zdrowia 75 plus” — zapowiedział Paweł Mucha, wiceszef Kancelarii Prezydenta, podczas konferencji prasowej poświęconej prezentacji nowej koncepcji. Uchwalenie ustawy w pierwszej połowie 2020 r. to jedynie początek działań. Sieć około 100 oddziałów geriatrycznych planowo powstanie już w 2021 r. W latach 2021-2023 etapowo działanie rozpoczną centra zdrowia 75 plus. Twórcy koncepcji chcieliby, aby docelowo powstało ich ponad 300.

Odsetek starszych Polaków będzie dynamicznie rósł

Eksperci związani z sektorem ochrony zdrowia oraz systemem opieki społecznej od dawna alarmują, że trendy demograficzne są dla polskiego społeczeństwa bardzo niekorzystne — powojenny wyż demograficzny z drugiej połowy lat 40. XX w. osiągnął wiek senioralny, a liczba urodzeń systematycznie spada, zawęża się więc piramida wieku.

Coraz większa liczba seniorów jest również konsekwencją rozwoju cywilizacyjnego. Medycyna naprawcza i lepszy niż w poprzednich dekadach dostęp do opieki zdrowotnej zapewniają nam dłuższe życie, ale niekoniecznie w dobrym zdrowiu. Według prognoz demograficznych, Polacy z grupy wiekowej powyżej 75 lat (tzw. starsi seniorzy) będą w 2030 r. stanowić do 11,3 proc. całego społeczeństwa, w 2040 r. do 14,4 proc., a w 2050 r. już do 16,5 proc. Wzrośnie także liczba tzw. młodszych seniorów, czyli osób, które przekroczyły 65. rok życia.

„W nadchodzących latach odsetek starszych Polaków będzie dynamicznie rósł. W 2021 r. o około 40 proc. wzrośnie liczba osób, które ukończyły 80. rok życia” — mówi dr hab. n. hum. Piotr Szukalski, prof. Uniwersytetu Łódzkiego, członek Narodowej Rady Rozwoju.

Demograficzne tsunami to dla systemu opieki zdrowotnej konkretne wyzwania i ogromny ciężar. Skokowo wzrośnie liczba pacjentów korzystających z lecznictwa otwartego i zamkniętego, które już teraz boryka się z niedostatecznym finansowaniem i brakami kadrowymi — rozkład specjalistów pomiędzy poszczególnymi regionami jest nierównomierny.

„Szacunki wskazują, że jeśli się nic nie zmieni, to liczba hospitalizacji 80-latków do 2030 r. wzrośnie o 60 proc., zapotrzebowanie na lekarzy o kilkanaście procent, a na pielęgniarki o dwadzieścia kilka procent. Choćbyśmy nawet mieli fundusze, nie ma kadr, żeby ten problem rozwiązać” — podkreśla prof. Szukalski.

Zmienia się model opieki nad seniorami

W Polsce podstawą systemu opieki nad osobami starszymi i niesamodzielnymi pozostaje rodzina, ale i ta kwestia w ostatnich latach staje się problematyczna. Wzorzec rodziny się zmienia, do zaniku międzypokoleniowych więzi — szczególnie w większych miastach — przyczyniają się m.in. migracje zarobkowe. Wielu seniorów będzie zdanych na opiekę instytucjonalną.

„W pierwszej kolejności chcemy zająć się osobami po 75. roku życia, co jest podyktowane tym, że w tym okresie życia do fizjologicznego procesu starzenia się dołącza się zwykle wiele chorób przewlekłych, które przyczyniają się do niepełnosprawności w różnych płaszczyznach. (…) Leczenie tych osób powinno więc uwzględniać tę specyfikę, by można było udźwignąć ich problemy w sposób całościowy. Jest to możliwe poprzez pracę tzw. zespołu geriatrycznego, w skład którego wejdą: lekarz, fizjoterapeuta, psycholog lub psychiatra, osoba zajmująca się bytową stroną życia danego pacjenta. Centra zdrowia 75 plus ukierunkują te działania” — mówi prof. Ewa Marcinowska-Suchowierska z Zespołu ds. Ochrony Zdrowia Narodowej Rady Rozwoju, specjalistka chorób wewnętrznych.

Szczegóły nowego planu dla geriatrii

Twórcy koncepcji podkreślają, że jej celem jest nie tylko zapewnienie seniorom kompleksowej, skoordynowanej opieki zdrowotnej, lecz przede wszystkim podniesienie jakości ich życia i odciążenie rodzin. Marek Balicki wskazał, że centra zdrowia mają również opóźnić moment, w którym starsi pacjenci zostaną objęci opieką w formie instytucjonalnej, co prowadzi do utraty niezależności i często do niepełnosprawności.

Nowy plan dla geriatrii ma mieć dwa instytucjonalne filary: sieć oddziałów geriatrycznych (OG) oraz sieć centrów zdrowia 75 plus. W sumie ma powstać około 300 takich podmiotów. Będą one odpowiedzialne za koordynację całości procesu opieki nad seniorem, a zarazem będą jednostką prowadzącą opiekę dzienną, ambulatoryjną i domową. Jedno centrum zdrowia 75 plus przypadnie na 100-120 tys. mieszkańców. Marek Balicki podkreśla, że centra są nie tylko odpowiedzią na wyzwania demograficzne, lecz także realizacją zawartego w Konstytucji RP obowiązku szczególnej opieki nad osobami starszymi.

Więcej oddziałów geriatrycznych

„Obowiązek nałożony na władze publiczne wobec osób w wieku podeszłym może być realizowany albo poprzez inne zasady korzystania ze świadczeń, czego przykładem są bezpłatne leki 75 plus, albo poprzez szczególne formy organizacyjne, właśnie takie jak centra zdrowia 75 plus” — mówi ekspert Ministerstwa Zdrowia.

Oddziały geriatryczne zostaną utworzone decyzją wojewody, zatwierdzoną przez resort zdrowia i wydaną na podstawie danych przekazanych przez właściwe instytucje. Powstaną one w szpitalach ogólnopolskich oraz w placówkach I i II stopnia zabezpieczenia szpitalnego. Tam, gdzie nie zostaną powołane OG, według nowej koncepcji zaczną działać geriatryczne zespoły konsultacyjne. Każdy OG podejmie współpracę z maksymalnie czterema centrami zdrowia 75 plus, dla których będzie stanowił wsparcie merytoryczne i kadrowe.

„Centrum zdrowia 75 plus w swojej strukturze będzie zawierało opiekę dzienną, dzienny dom opieki medycznej, opiekę domową, geriatryczny zespół opieki domowej, konsultantów, geriatrę, specjalistów z zakresu rehabilitacji i psychiatrii oraz koordynatorów opieki medycznej, których rola będzie kluczowa. Ważni z punktu widzenia rodzin i opiekunów będą edukatorzy zdrowotni. Centra zdrowia 75 plus wypełnią próżnię w systemie opieki zdrowotnej na poziomie powiatu dla pacjentów i rodzin, pomocy społecznej, oddziału geriatrycznego czy oddziału szpitalnego” — wylicza Marek Balicki.

Nowe podmioty będą współpracowały z oddziałami geriatrycznymi, instytucjami pomocy społecznej, organizacjami pozarządowymi oraz środowiskiem rodzinnym seniora.

„Celem naszego planu jest poprawa jakości życia, sprawności, przywrócenie funkcjonalności. Chcemy także zapobiegać temu, co nazywamy instytucjonalizacją, czyli kierowaniu osób w wieku podeszłym do całodobowych instytucji typu dom pomocy społecznej lub zakład opiekuńczo-leczniczy” — dodaje Marek Balicki.

Bardzo ważne, co podkreślali eksperci, jest też zmniejszenie liczby rehospitalizacji starszych pacjentów.

Oddziały geriatryczne będą odrębnie finansowane ze środków Narodowego Funduszu Zdrowia. Roczne koszty funkcjonowania centrów zdrowia 75 plus oszacowano na około 1,5 mld zł. Pieniądze na ich działanie mają pochodzić z budżetu państwa lub budżetu NFZ.

Dostępność świadczeń z zakresu geriatrii

Według danych z grudnia 2017 r., zebranych w Centralnym Rejestrze Lekarzy i Lekarzy Dentystów, a prowadzonym przez Naczelną Izbę Lekarską, w Polsce jest 427 lekarzy z tytułem specjalisty w dziedzinie geriatrii. Miejsc szkoleniowych dla młodych lekarzy, którzy chcieliby wybrać tę deficytową specjalizację, jest 284 (w 48 jednostkach). Prof. dr hab. n. med. Tomasz Kostka, konsultant krajowy w dziedzinie geriatrii, podkreśla, że tylko około połowy geriatrów pracuje w zawodzie. W dodatku łóżek geriatrycznych jest tylko około 900, co znacznie ogranicza dostępność świadczeń. Geriatrzy często wybierają bardziej opłacalną ich zdaniem pracę jako lekarze podstawowej opieki zdrowotnej lub diabetolodzy.

W opinii prof. Tomasza Kostki nawet 30 proc. Polaków powyżej 65. roku życia wymaga opieki geriatry, ale aby była ona efektywna, jeden specjalista powinien ją sprawować nad grupą nie większą niż 700 pacjentów. Już dziś potrzebujemy więc 3000 praktykujących geriatrów, a w przyszłości ich liczba powinna sięgać 4500.

„Prawie 100 miejsc na specjalizacjach jest nieobsadzonych — nie ma chętnych nawet na rezydentury. Opłaca się być każdym innym specjalistą, ale nie geriatrą” — ubolewa prof. Tomasz Kostka.

Pacjent geriatryczny jest w konsekwencji hospitalizowany na innych oddziałach, najczęściej internistycznych. Całość finansowania świadczeń geriatrycznych to zaledwie 1 promil budżetu NFZ.

Korzyści dla systemu i pacjentów

Koncepcja sieci oddziałów geriatrycznych oraz centrów zdrowia 75 plus ma oznaczać pozytywną zmianę nie tylko dla pacjentów i ich rodzin, lecz także dla podmiotów medycznych.

„Placówki POZ, szpitale i zakłady opiekuńczo-lecznicze zyskają partnera, który pomoże zatrudnionemu w nich personelowi medycznemu rozwiać pojawiające się w procesie leczenia seniora wątpliwości diagnostyczne i terapeutyczne. Na rozwiązaniu zyskają także rodziny. Ważną rolę w centrach zdrowia 75 plus będą odgrywali edukatorzy, którzy udzielą rodzinom i opiekunom informacji, jak należy fachowo opiekować się osobami najstarszymi” — dodaje prof. Piotr Szukalski.

Centra zdrowia we współpracy z oddziałami geriatrycznymi mają być realnym przełożeniem standardów opieki geriatrycznej, sformułowanych przez Polskie Towarzystwo Gerontologiczne. Opieka powinna być kompleksowa, długotrwała i dostępna — chodzi o bliskość placówek medycznych od miejsca zamieszkania.